Logowanie

Monitor Polski Poz. 378 z 2013

Wyszukiwarka

Tytuł:

Uchwała Nr 61 Rady Ministrów z dnia 26 marca 2013 r. w sprawie przyjęcia „Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2020”

Status aktu prawnego:Obowiązujący
Data ogłoszenia:2013-05-16
Data wydania:2013-03-26
Data wejscia w życie:2013-05-17
Data obowiązywania:2013-05-17

Treść dokumentu: Monitor Polski Poz. 378 z 2013


MONITOR POLSKI

DZIENNIK URZĘDOWY RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 16 maja 2013 r. Poz. 378

UCHWAŁA Nr61 RADY MINISTRÓW zdnia 26 marca 2013r. wsprawie przyjęcia „Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2020” Na podstawie art. 14 ust. 3 ustawy zdnia 6 grudnia 2006r. ozasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z2009r. Nr84, poz.712, zpóźn. zm.1)) Rada Ministrów uchwala, co następuje: §1. Przyjmuje się „Strategię Rozwoju Kapitału Społecznego 2020”, zwaną dalej „Strategią”, stanowiącą załącznik do uchwały. §2.

1. Koordynowanie inadzorowanie realizacji Strategii oraz koordynowanie realizacji działań wramach celów szczegółowych 3 i4 Strategii powierza się ministrowi właściwemu do spraw kultury iochrony dziedzictwa narodowego.

2. Koordynowanie realizacji działań wramach celu szczegółowego 1 Strategii powierza się ministrowi właściwemu do spraw oświaty iwychowania.

3. Koordynowanie realizacji działań wramach celu szczegółowego 2 Strategii powierza się ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczenia społecznego. §3. Uchwała wchodzi wżycie zdniem następującym po dniu ogłoszenia. Prezes Rady Ministrów: D. Tusk

1)

Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone wDz.U. z2009r. Nr157, poz.1241, z2011r. Nr279, poz.1644 oraz z2012r. poz.1237.

Monitor Polski –2– Poz. 378

Załącznik do uchwały nr61 Rady Ministrów zdnia 26 marca 2013r. (poz.378)

         

  Strategia Rozwoju  Kapitału Społecznego  2020

           

  Warszawa, 26 marca 2013 r. 

Monitor Polski –3– Poz. 378

SPIS TREŚCI

I.  II.  WPROWADZENIE ................................................................................................................................... 4  STRESZCZENIE........................................................................................................................................ 6  Obszar I. Postawy i kompetencje społeczne .................................................................................................... 12  Obszar II. Współdziałanie i partycypacja społeczna ........................................................................................ 15  Obszar III. Komunikacja społeczna .................................................................................................................. 18  Obszar IV. Potencjał kulturowy i kreatywny .................................................................................................... 20  Analiza SWOT kapitału społecznego w Polsce – podsumowanie diagnozy ..................................................... 26  IV.  WYZWANIA I TRENDY ROZWOJOWE DLA KAPITAŁU SPOŁECZNEGO ..................................................... 28  1. Tło historyczne ............................................................................................................................................. 28  2. Trendy rozwojowe ....................................................................................................................................... 28  3. Opis wyzwań rozwojowych dla kapitału społecznego ................................................................................. 32  V.  WIZJA I ZASADY ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO  .......................................................................... 37  . 1. Definicja kapitału społecznego .................................................................................................................... 37  2. Wizja ............................................................................................................................................................ 37  3. Misja ............................................................................................................................................................ 38  4. Zasady horyzontalne  ................................................................................................................................... 38  . VI.  CELE, PRIORYTETY I KIERUNKI DZIAŁAŃ ............................................................................................... 39  Cel główny. Wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju społeczno‐gospodarczym Polski ............ 39  Cel szczegółowy 1. Kształtowanie postaw sprzyjających kooperacji, kreatywności oraz komunikacji ............ 39  Cel szczegółowy 2. Poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie publiczne  46  Cel szczegółowy 3. Usprawnienie procesów komunikacji społecznej oraz wymiany wiedzy ........................... 53  Cel szczegółowy 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego  .................... 60  . VII.  SYSTEM REALIZACJI STRATEGII ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO .................................................... 70  1. Założenia systemu realizacji SRKS ............................................................................................................... 70  2. Podmioty zaangażowane w realizację SRKS ................................................................................................ 70  3. Mechanizmy koordynacji horyzontalnej ...................................................................................................... 72  4. Monitorowanie i ewaluacja w systemie realizacji SRKS .............................................................................. 73  VIII.  SYSTEM WSKAŹNIKÓW DLA STRATEGII ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO ........................................ 75  1. Struktura systemu wskaźników dla SRKS ..................................................................................................... 75  2. Wskaźniki główny i kluczowe SRKS .............................................................................................................. 76  3. Wskaźniki pomocnicze SRKS ........................................................................................................................ 79  IX.  RAMY FINANSOWE .............................................................................................................................. 81  1. Przyjęte założenia dla ram finansowych ...................................................................................................... 81  2. Ocena bieżącej sytuacji i tendencji rozwojowych ........................................................................................ 82  3. Ramy finansowe SRKS zgodnie ze średniookresową Strategią Rozwoju Kraju 2020 ................................... 82  4. Przedsięwzięcia o oddziaływaniu terytorialnym .......................................................................................... 83  5. Wykaz programów wpisujących się w obszar SRKS ..................................................................................... 84  6. Fundusze strukturalne ................................................................................................................................. 85  7. Czynniki ryzyka............................................................................................................................................. 86  SPIS RYSUNKÓW ......................................................................................................................................... 87  SPIS TABEL .................................................................................................................................................. 87  ZAŁĄCZNIK. SYNTETYCZNA INFORMACJA DOTYCZĄCA KONSULTACJI SPOŁECZNYCH STRATEGII ROZWOJU  KAPITAŁU SPOŁECZNEGO 2020 .................................................................................................................... 88 

III.  DIAGNOZA .......................................................................................................................................... 12 

 

–4– Poz. 378

Monitor Polski

I. Wprowadzenie 

Strategia  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  20201)  została  opracowana  przez  Rząd  w  odpowiedzi  na  wyzwania,  jakie  identyfikuje  Długookresowa  Strategia  Rozwoju  Kraju.  Wskazuje  ona,  iż  polityka  rozwoju powinna wspierać procesy i inicjatywy, które wzmacniają wolę działania obywateli na rzecz  dobra  wspólnego  i  przyczyniają  się  do  wzmocnienia  zaufania,  jako  jednego  z  podstawowych  komponentów życia społecznego, gospodarczego i kulturowego.   SRKS przyczynia się do realizacji celu 11 Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju „Wzrost społecznego  kapitału rozwoju”, wdrażając określone w dokumencie kierunki interwencji: 

1) przygotowanie  i  wprowadzenie  programu  edukacji  obywatelskiej  na  wszystkich  poziomach  edukacji, w perspektywie uczenia się przez całe życie; 

2) promowanie działań szkół i innych podmiotów w zakresie realizacji projektów społecznych; 

3) uproszczenie  mechanizmów  zrzeszania  się  ludzi  przez  ograniczenie  procedur  i  obciążeń  dla  stowarzyszeń, fundacji i inicjatyw obywatelskich; 

4) promocja  partycypacji  społecznej  i  obywatelskiej  (przez  docenianie  ludzi  zaangażowanych  w działalność  społeczną,  kampanie  społeczne,  wykorzystywanie  nowoczesnych  technologii,  wprowadzanie nowych technik głosowań i komunikowania się administracji z obywatelami); 

5) zwiększenie  obecności  kultury  w  życiu  codziennym  ludzi  przez  stałe  zwiększanie  dostępności  zasobów kultury i kształcenie nawyków kulturowych; 

6) modernizacja infrastruktury oraz rozszerzenie ról społecznych instytucji kultury, w tym bibliotek  i ośrodków kultury.  Cele  SRKS  są  również  komplementarne  z  celami  średniookresowej  Strategii  Rozwoju  Kraju  2020.  Aktywne  społeczeństwo,  konkurencyjna  gospodarka,  sprawne  państwo,  w  tym  przede  wszystkim  z celami szczegółowymi obszaru dotyczącego sprawnego państwa (cel 1.3. Wzmocnienie  warunków  sprzyjających  realizacji  indywidualnych  potrzeb  i  aktywności  obywatela),  który  zakłada  tworzenie  efektywnych  i  otwartych  na  problemy  obywatela  instytucji  publicznych,  włączanie  obywateli  w proces kształtowania polityki rozwoju, jak również budowanie społeczeństwa obywatelskiego przez  rosnącą  aktywność  obywatelską  –  indywidualną  i  zinstytucjonalizowaną,  troskę  o  interes  publiczny  oraz wysoką jakość przestrzeni i debaty publicznej. W punkcie I.3.2 SRK 2020 podkreślono, iż „rozwój  kapitału społecznego stanowi jedno z kluczowych wyzwań Polski i służy zwiększeniu skali i trwałości  zaangażowania  oraz  współpracy  obywatelskiej  m.in.  przez  zwiększenie  udziału  obywatela  w sprawowaniu władzy i silniejsze zaangażowanie w formułowanie i wdrażanie polityki rozwoju kraju.  Działania podjęte w  tym obszarze należy traktować jako inwestycję o charakterze długofalowym”2).  Ponadto  działania  opisane  w  SRKS  wpisują  się  także  w  pozostałe  cele  SRK  2020,  w  szczególności  w obszarze poświęconym spójności społeczno‐gospodarczej i terytorialnej.  Przyjęcie,  a  następnie  wdrożenie,  Strategii  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  2020  jest  więc  integralnym  elementem  koncepcji  rozwoju  Polski  na  najbliższe  dziesięciolecie.  Jakość  kapitału  społecznego  przekłada  się  praktycznie  na  wszystkie  obszary  ludzkiego  działania,  a  jego  rozwój  uzależniony  jest  od  wielu  czynników,  dlatego  konieczna  jest  współpraca  międzysektorowa  i międzyresortowa.  Niniejsza  strategia  jest  zatem  projektem  angażującym  wiele  podmiotów                                                              

1) 2)

 W dalszej części dokumentu określana jako SRKS lub Strategia.   Strategia Rozwoju Kraju 2020 przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 25 września 2012 r. (M. P. poz. 882), s. 47. 

 

 

 

–5– Poz. 378

Monitor Polski

i integrującym ich obszary działania. Koordynatorem prac związanych z przygotowaniem i realizacją  Strategii jest Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.  Strategia  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  jest  jedną  z  dziewięciu  Strategii  rozwoju,  przyczyniających  się do realizacji celów określonych w długookresowej i średniookresowej strategii rozwoju kraju.  

  Rysunek 1. Uporządkowanie krajowych dokumentów strategicznych

DŁUGOOKRESOWA STRATEGIA ROZWOJU KRAJU: TRZECIA FALA NOWOCZESNOŚCI  Krajowy Program Reform na rzecz Strategii EUROPA 2020 

STRATEGIA ROZWOJU KRAJU 2020. AKTYWNE SPOŁECZEŃSTWO, SPRAWNE PAŃSTWO,  KONKURENCYJNA GOSPODARKA

STRATEGIA EUROPA 2020 

KRAJOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO 2010–2020: Regiony, Miasta, Obszary  wiejskie  STRATEGIA INNOWACYJNOŚCI I EFEKTYWNOŚCI GOSPODARKI Dynamiczna Polska 2020  STRATEGIA ROZWOJU TRANSPORTU do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.)  STRATEGIA ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO  STRATEGIA ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO 2020  STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE I ŚRODOWISKO  STRATEGIA SPRAWNE PAŃSTWO 2020  STRTEGIA ROZWOJU SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO RP  STRATEGIA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU WSI, ROLNICTWA I RYBACTWA 

 

 

 

 

–6– Poz. 378

Monitor Polski

II. Streszczenie 

 Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego opiera się na przekonaniu, iż kapitał społeczny jest ważnym  czynnikiem rozwoju kraju, wymagającym wzmocnienia. Podejmowane działania powinny przyczyniać  się  do  wzrostu  wzajemnego  zaufania  Polaków  i  sprzyjać  poprawie  zaufania  do  instytucji  i  organów  państwa. Ważnym elementem inicjowanych zmian powinno być wzmacnianie gotowości Polaków do  działania na rzecz dobra wspólnego.  Strategia  powstawała  w  latach  2009–2012  w  oparciu  o  otwartą  metodę  koordynacji.  W  ramach  jej  przygotowywania  zostały  przeprowadzone  szerokie  konsultacje  społeczne.  Zakres  Strategii  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  został  zdefiniowany  w  2009  r.  w  Planie  uporządkowania  strategii  rozwoju3).  Szeroka  diagnoza  przygotowana  dla  potrzeb  SRKS  stanowiła  podstawę  dla  wyodrębnienia  czterech  obszarów  kluczowych,  w  których  w  najbliższych  latach  konieczna  jest  interwencja  państwa,  realizowana w partnerskim współdziałaniu z obywatelami. Są to: 

1)

2)

3)

4) postawy i kompetencje społeczne4);  współdziałanie i partycypacja społeczna;  komunikacja społeczna;  kultura i kreatywność; 

Dla każdego ze wskazanych obszarów została przeprowadzona diagnoza, wraz ze wskazaniem istoty  zachodzących procesów i zjawisk, będąca podstawą analizy SWOT dla kapitału społecznego w Polsce.  Wyznaczono  również  pięć  wyzwań  rozwojowych:  pierwsze  odpowiada  celowi  głównemu  SRKS,  pozostałe  korespondują  z  jej  czterema  celami  szczegółowymi.  W  sposób  analogiczny  zostały  wyznaczone  wskaźniki  dla  Strategii  Rozwoju  Kapitału  Społecznego.  Wskazano  wskaźnik  dla  celu  głównego strategii i po jednym wskaźniku dla każdego z jej celów szczegółowych (dla celu drugiego –  dwa). Wyróżniono również wskaźniki pomocnicze.  

                                                            

3)

  Plan  uporządkowania  strategii  rozwoju  –  tekst  uwzględniający  dokonaną  w  dniu  10  marca  2010  r.  oraz  w  dniu  30  kwietnia  2011  r.  reasumpcję decyzji Rady Ministrów z dnia 24 listopada 2009 r. przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. 

4)   Stosowane  w  tekście  Strategii  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  wyrażenie  „postawy  i  kompetencje  społeczne”  odwołuje  się  do  pojęć  stosowanych w aktach wykonawczych do dwóch ustaw kluczowych dla polskiego systemu edukacji – ustawy z dnia 7 września 1991 r.  o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym  (Dz. U.  z  2012  r.  poz.  572,  742  i  1544).  W  Podstawach  Programowych  Kształcenia  Ogólnego  w  poszczególnych  typach  szkół  (system  oświaty)  jako  jeden  z  trzech  celów  kształcenia,  obok  przyswojenia  określonego  zasobu  wiadomości  i  zdobycia  umiejętności  wykorzystywania  posiadanych  wiadomości,  wskazuje  się  kształtowanie  u  uczniów  postaw  warunkujących  sprawne  i  odpowiedzialne  funkcjonowanie we współczesnym świecie. W Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego efekty kształcenia na wszystkich  kierunkach podzielono na trzy obszary: wiedzę, umiejętności oraz kompetencje społeczne. 

 

 

 

Tabela 1. Powiązania pomiędzy obszarami diagnozy, wyzwaniami, celami, kierunkami działań i wskaźnikami 

Cel główny:  Wzmocnienie udziału kapitału społecznego w rozwoju  społeczno‐gospodarczym Polski  Wskaźnik dla celu głównego:   Poziom uogólnionego zaufania Polaków 

Monitor Polski

Wyzwanie główne:    Zwiększenie powszechnej świadomości znaczenia  kapitału społecznego dla rozwoju kraju   

 

Obszary  diagnozy  Cele szczegółowe 

Kształtowanie  postaw  sprzyjających  kooperacji,  kreatywności oraz  komunikacji 

Wyzwania dla  kapitału  społecznego  Priorytety  Kierunki działań 

Wyzwania dla obszaru diagnozy 

Wskaźniki (kluczowe) 

Podniesienie  Postawy   i kompetencje  poziomu  kompetencji  społeczne 

sprzyjających  rozwojowi  kapitału  społecznego  

 

1.1. Wspieranie  edukacji formalnej   w zakresie metod  nauczania sprzyjających  kooperacji,  kreatywności  i komunikacji oraz  rozwijanie  demokratycznej kultury  szkoły  1.2. Wspieranie  edukacji innej niż  formalna  ukierunkowanej na  kooperację,  kreatywność  i komunikację  społeczną 

1.1.1. Upowszechnianie w systemie edukacji  metod nauczania i dobrych praktyk w zakresie  funkcjonowania szkół, rozwijających postawy  kreatywne, kooperacji i komunikacji  1.1.2. Kształcenie nauczycieli w zakresie rozwijania  kompetencji społecznych wśród uczniów   1.1.3. Wzmocnienie edukacji obywatelskiej,  medialnej i kulturalnej w procesach kształcenia 

–7–

Odsetek Polaków  preferujących postawę  kooperacji 

1. Pełna realizacja do 2016 r. podstawy  programowej, przygotowanej przez  MEN, w zakresie edukacji  obywatelskiej, kulturalnej  i medialnej, przyczyniająca się do  rzeczywistego nabywania postaw  i kompetencji społecznych 

2. Podjęcie współpracy między szkołami  i przedszkolami, instytucjami  społeczno‐kulturalnymi,  organizacjami pozarządowymi (NGO)  i animatorami, mające na celu  wspieranie pozaformalnego  kształcenia na rzecz edukacji  obywatelskiej, kulturalnej i medialnej 

3. Poprawa systemu kształcenia  nauczycieli i podniesienie prestiżu  zawodu nauczyciela 

4. Usprawnienie procesu kształcenia  liderów i animatorów społecznych  

1.2.1. Rozwój kompetencji obywatelskich  w uczeniu się innym niż formalne   1.2.2. Rozwój kompetencji medialnych w uczeniu  się innym niż formalne, szczególnie wśród osób  w wieku 50+ i na obszarach wiejskich  1.2.3. Rozwój kompetencji kulturowych w uczeniu  się innym niż formalne oraz upowszechnienie  różnych form uczestnictwa w kulturze  1.2.4. Rozwijanie kompetencji społecznych liderów  i animatorów           

 

 

Poz. 378

 

Monitor Polski

Obszary  diagnozy  Cele szczegółowe 

2.1. Wspieranie  mechanizmów  współpracy instytucji  publicznych  z obywatelami     2.1.1. Wzmocnienie i upowszechnienie  mechanizmów dialogu obywatelskiego i dialogu  społecznego  2.1.2. Wspieranie rozwoju partnerstwa i innych  form współpracy służących przekazywaniu  realizacji zadań publicznych obywatelom  2.1.3. Zwiększenie wykorzystania zasobów  lokalnych instytucji publicznych dla rozwijania  aktywności obywatelskiej 

Wyzwania dla  kapitału  społecznego  Priorytety  Kierunki działań  Wskaźniki (kluczowe) 

Wyzwania dla obszaru diagnozy 

Współdziała‐ nie  i partycypacja  społeczna 

Poprawa  mechanizmów  partycypacji  społecznej  i wpływu obywateli  na życie publiczne 

Zwiększenie  aktywności   i partycypacji  społecznej 

 

1. Stworzenie spójnej, kompleksowej  polityki państwa w zakresie  stymulowania rozwoju i wzmacniania  aktywności obywatelskiej w życiu  społecznym i publicznym 

2. Poprawa warunków służących  zwiększaniu udziału obywateli  w realizacji i kontroli działań  administracji publicznej 

3. Stworzenie podstaw prawno‐  ‐instytucjonalnych i mechanizmów  umożliwiających rozwój dialogu  obywatelskiego i ekonomii społecznej 

4. Niwelowanie różnic w poziomie  aktywności obywatelskiej,  w szczególności wsparcie aktywności  osób wykluczonych społecznie  2.2. Rozwój  i wzmacnianie  zorganizowanych form  aktywności  obywatelskiej   2.3. Wzmocnienie  integracji i solidarności  społecznej    Usprawnienie  procesów  komunikacji  społecznej oraz  wymiany wiedzy    3.1. Zwiększanie  dostępności informacji  i poprawa jakości  komunikacji w sferze  publicznej   2.2.1. Ułatwianie działalności organizacjom  obywatelskim oraz wspieranie społecznej  odpowiedzialności przedsiębiorstw  2.2.2. Rozwijanie indywidualnej i korporacyjnej  filantropii oraz wolontariatu  2.2.3. Rozwój społecznego wymiaru sportu    2.3.1. Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości  społecznej i innych form przeciwdziałania  wykluczeniu społecznemu i zawodowemu, w tym  wspieranie różnorodnych form samopomocy  

1. Odsetek Polaków  mających poczucie  wpływu na sprawy  swojego miasta/swojej  gminy  2. Odsetek Polaków  angażujących się  w wolontariat 

–8–

Komunikacja  społeczna 

Poprawa  komunikacji  społecznej   i wymiany  wiedzy 

Odsetek Polaków  wykorzystujących  Internet jako narzędzie  komunikacji społecznej   

 

1. Poszerzenie przestrzeni i poprawa  mechanizmów aktywnej debaty  publicznej 

2. Stworzenie funkcjonalnego systemu  praw autorskich dostosowanego do  współczesnych potrzeb 

3. Poprawa modelu zarządzania  mediami publicznymi, pozwalającego 

3.1.1. Zwiększanie dostępności treści  edukacyjnych, naukowych i kulturowych  w domenie publicznej  3.1.2. Ochrona własności intelektualnej  i stworzenie warunków umożliwiających  eksploatację treści w ramach dozwolonego użytku  przewidzianego przepisami prawa   

 

 

Poz. 378

 

Monitor Polski

Obszary  diagnozy  Cele szczegółowe 

3.2. Wspieranie  mediów  w kształtowaniu więzi  społecznych,  kulturowych  i demokracji 

Wyzwania dla  kapitału  społecznego  Priorytety  Kierunki działań  Wskaźniki (kluczowe) 

Wyzwania dla obszaru diagnozy 

 

na lepszą realizację zadań misji  publicznej 

4. Usprawnienie procesu tworzenia  i wymiany wiedzy przez szerokie  udostępnianie treści powstałych ze  środków publicznych 

5. Umożliwianie rozwoju mediów  lokalnych i społecznych  3.2.1. Zapewnienie powszechnego dostępu do  usług medialnych   3.2.2. Wyznaczanie wysokich standardów jakości  treści mediów publicznych  3.2.3. Wspieranie społecznej partycypacji  w tworzeniu i upowszechnianiu polskich treści  w mediach społecznych i komercyjnych oraz  w Internecie  3.2.4. Wzmacnianie niezależności i pluralizmu  mediów oraz wspieranie mediów lokalnych,  regionalnych i obywatelskich  

Kultura  i kreatywność 

4.1. Wzmocnienie roli  kultury w budowaniu  spójności społecznej    Rozwój i efektywne  wykorzystanie  potencjału  kulturowego   i kreatywnego 

Poprawa  wykorzystania  potencjału  kulturowego   i kreatywnego  w budowaniu  kapitału  społecznego   4.2. Wzmocnienie  znaczenia kultury  w rozwoju społeczno‐  ‐gospodarczym 

4.1.1. Tworzenie warunków wzmacniania  tożsamości i uczestnictwa w kulturze na poziomie  lokalnym, regionalnym i krajowym   4.1.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego  i przyrodniczego oraz krajobrazu   4.1.3. Digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja  i udostępnianie dóbr kultury  Odsetek Polaków  uczestniczących  w wybranych  obszarach kultury  (literatura, kino, teatr,  koncert, wystawa)  4.2.1. Rozwijanie współpracy między instytucjami  kultury, oświaty, nauki i organizacjami społecznymi  oraz podmiotami prywatnymi  4.2.2. Rozwój infrastruktury kultury i zwiększenie  efektywności działania instytucji kultury  i państwowych jednostek budżetowych  działających w obszarze kultury  4.2.3. Rozwój systemu wsparcia dla sektora  kreatywnego oraz wspieranie przedsiębiorczości  w kulturze  4.2.4. Rozwój kształcenia artystycznego i systemu  wspierania talentów  4.2.5. Wzmocnienie promocji kultury polskiej za  granicą   

–9–

 

1. Zwiększenie uczestnictwa w kulturze  oraz poprawa dostępności do  zasobów kultury  

2. Poprawa systemu ochrony zabytków 

3. Wsparcie procesu digitalizacji  dziedzictwa  

4. Rozwój mechanizmów wsparcia  i współpracy między różnymi  podmiotami i osobami działającymi  w sektorze kultury i kreatywności 

5. Rozwój przemysłów kultury  i przemysłów kreatywnych przy  jednoczesnym zwiększeniu  dywersyfikacji źródeł finansowania 

6. Budowanie spójnego wizerunku Polski  za granicą przez promocję dorobku  kulturowego   

 

 

Poz. 378

Monitor Polski

 

– 10 –

Poz. 378

Strategia  składa  się  z  trzech  zasadniczych  części  podzielonych  na  rozdziały.  Część  pierwsza  przedstawia  wprowadzenie  i  streszczenie  dokumentu  oraz  definicję  kapitału  społecznego,  misję  i wizję  SRKS,  a  także  główne  ustalenia  przeprowadzonej  diagnozy,  oraz  charakteryzuje  wyzwania  rozwojowe dla kapitału społecznego. Podsumowująca tę część analiza SWOT stanowi punkt wyjścia  dla charakterystyki układu celów zawartej w części drugiej.  Cele,  priorytety  i  kierunki  działania,  przedstawione  w  części  drugiej  dokumentu,  odwołują  się  do  przyjętej  struktury  wyzwań  dla  SRKS.  W  celach  szczegółowych  wyodrębniono  priorytety,  a  w  ich  ramach kierunki działania.   W  celu  szczegółowym  1  dotyczą  one  zagadnień  związanych  z  edukacją  i  budową  kompetencji,  również poza systemem szkolnym i z uwzględnieniem grup szczególnie istotnych dla zmieniającej się  struktury demograficznej kraju. Kierunki te powiązane są z działaniami dotyczącymi lifelong learning.  Cel szczegółowy 1 pozostaje komplementarny w stosunku do Strategii Rozwoju Kapitału Ludzkiego.  Cel  szczegółowy  2  odpowiada  na  wyzwania  związane  z  budową  społeczeństwa  obywatelskiego  i rozwijaniem  mechanizmów  partycypacji  społecznej.  Uwzględnione  w  nim  zostały  kierunki  działań  dotyczące  m.in.  ekonomii  społecznej,  partnerstwa  publiczno‐społecznego,  nowych  narzędzi  partycypacji, a także wolontariatu: w wymiarze indywidualnym i wpisanym w strategię społeczną firm  (społeczna  odpowiedzialność  biznesu).  W  zakresie  budowania  zaufania  między  państwem  a  jego  obywatelami, cel ten jest komplementarny w odniesieniu do Strategii Sprawne Państwo.  Kierunki  działania  celu  szczegółowego  3  zostały  wypracowane  w  kontekście  zmian  społecznych  i kulturowych,  jakie  przynoszą  nowe  media  i  społeczeństwo  sieci.  Wyzwaniem,  do  którego  odnoszą  się proponowane narzędzia, jest wykluczenie cyfrowe części obywateli i brak możliwości korzystania  przez  nich  z  zasobów  kultury.  W  zakresie  digitalizacji  cel  ten  jest  komplementarny  ze  Strategią  Sprawne Państwo.  Cel  szczegółowy  4  dotyczy  działań  leżących  w  tradycyjnie  pojmowanym  zakresie  zadań  ministra  właściwego  ds.  kultury  i  ochrony  dziedzictwa  narodowego.  Priorytety  i  kierunki  działania  mają  przyczyniać  się  do  wzmacniania  roli  kultury  w  rozwoju  społecznym  i  gospodarczym.  Potencjał  kulturowy  i  kreatywny  jest  w  celu  szczegółowym  4  widziany  jako  szansa  rozwojowa  dla  całego  społeczeństwa.  Cel  szczegółowy  4  jest  komplementarny  z  działaniami  podejmowanymi  w  ramach  Strategii  Innowacyjności  i  Efektywności  Gospodarki  (w  zakresie  rozwoju  przedsiębiorczości  i przemysłów  kreatywnych)  oraz  Krajowej  Strategii  Rozwoju  Regionalnego  (w  zakresie  animacji  kultury i dostarczania usług kulturalnych na poziomie lokalnym).  W dalszej części SRKS zostały określone jej ramy realizacyjne i finansowe wraz ze spójnym systemem  wskaźników,  przy  których  dostarczaniu  głównym  partnerem  MKiDN  pozostaje  Centrum  Badania  Opinii Społecznej.  Z  uwagi  na  horyzontalny  charakter  wyzwań  związanych  z  rozwojem  kapitału  społecznego  zadania  koordynacji  celów  szczegółowych  SRKS  zostały  powierzone  współpracującym  ze  sobą:  ministrowi  właściwemu  ds.  oświaty  i  wychowania  (cel  szczegółowy  1),  ministrowi  właściwemu  ds.  zabezpieczenia  społecznego  (cel  szczegółowy  2)  i  ministrowi  właściwemu  ds.  kultury  i  ochrony  dziedzictwa narodowego (cele szczegółowe 3 i 4).     

 

 

Monitor Polski

 

– 11 –

Poz. 378

SRKS  powstała  w  powiązaniu  z  dokumentami  Unii  Europejskiej.  Działania  na  rzecz  kapitału  społecznego  zawarte  są  przede  wszystkim  w  projektach  związanych  z  pierwszym  i  trzecim  celem  Strategii Europa 2020, wyznaczającym cele ekonomiczno‐społeczne UE na to dziesięciolecie.  SRKS nie jest wskazana w Krajowym Programie Reform jako instrument realizacyjny Strategii Europa  2020.  Niemniej  cele  SRKS  przyczyniają  się  do  realizacji  Strategii  Europa  2020  w  następującym  zakresie:   Inteligentny  rozwój  –  wsparcie  kształcenia  się,  szkolenia  i  uczenia  przez  całe  życie  zgodne  z projektem  „Młodzież  w  drodze”  (cel  szczegółowy  1),  działania  na  rzecz  społeczeństwa  cyfrowego  realizujące  „Europejską  agendę  cyfrową”  (cel  szczegółowy  2),  innowacje  w sektorze  przemysłów  kreatywnych  zgodnie  z  projektem  „Unia  innowacji”  (cel  szczegóło‐  wy 4).  Zrównoważony  rozwój  –  wpływ  na  zwiększanie  konkurencyjności  europejskiej  turystyki  (dostępność  obiektów  kultury),  zgodnie  z  projektem  „Polityka  przemysłowa  w  erze  globalizacji” (cel szczegółowy 4).  Rozwój  sprzyjający  włączeniu  społecznemu  –  działania  na  rzecz  potencjału  partnerów  społecznych  i  dialogu  społecznego  zgodne  z  projektem  „Program  na  rzecz  nowych  umiejętności  i  zatrudnienia”  oraz  na  rzecz  ekonomii  społecznej  jako  działania  w  ramach  projektu „Europejski program walki z ubóstwem” (cel szczegółowy 2). 

Europejska  agenda  kultury5)  odnosi  się  pośrednio  do  rozwoju  kapitału  społecznego  w  zakresie  efektywnego  wykorzystania  potencjału  kulturowego  i  kreatywnego,  a  do  jej  celów  należy  promowanie: różnorodności i dialogu kulturowego, kultury jako katalizatora twórczości oraz kultury  jako istotnego czynnika w stosunkach międzynarodowych.  Program Kreatywna Europa6) służy wspieraniu europejskiego sektora kultury i sektora kreatywnego  do 2020 r. w celu propagowania inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu  społecznemu.  Proponowane  cele  szczegółowe  3  i  4  SRKS  odnoszą  się  bezpośrednio  do  priorytetów  Kreatywnej Europy.  Strategia  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  2020,  ze  względu  na  wielość  zagadnień  oraz  dynamiczny  kontekst  zmian  kulturowych,  jest  dokumentem,  który  może  podlegać  modyfikacjom.  Należy  przy  tym  pamiętać,  że  zmiany  społeczne  są  zmianami  o  długim  horyzoncie  czasowym,  a  ich  efekty  –  mimo  prawidłowego  doboru  wskaźników  –  stają  się  widoczne  w  następnych  pokoleniach.  Jednocześnie  SRKS  jest  dokumentem  nowoczesnym,  pozwalającym  przedstawić  nową  optykę  społeczeństwa XXI wieku. 

                                                            

5) 6)

Komunikat dotyczący Europejskiej agendy kultury w dobie globalizacji świata, KOM (2007) 242, Bruksela 2007.   Komunikat dotyczący propozycji ustanowienia Programu Kreatywna Europa, KOM (2011) 785, Bruksela 2011. 

 

 

Monitor Polski

 

– 12 –

Poz. 378

III. Diagnoza 

Wytyczenie  w  SRKS  poniższych  obszarów diagnozy  ma  jedynie  charakter  funkcjonalny  i  operacyjny.  Obszary  te  są  ze  sobą  ściśle  powiązane,  a  ich  ułożenie  w  diagnozie  nie  ma  charakteru  hierarchicznego.  

Obszar I. Postawy i kompetencje społeczne  

W Europie panuje zgoda co do potrzeby poszerzenia procesu uczenia się poza sztywne ramy edukacji  formalnej.  Koncepcja  uczenia  się  przez  całe  życie  (lifelong  learning7))  zakłada  „rozwój  indywidualny  i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach – w systemie formalnym,  tj. w szkołach, placówkach kształcenia zawodowego, uczelniach i placówkach kształcenia dorosłych,  oraz w ramach kształcenia nieformalnego, a więc w domu, w pracy i w społeczności”8), stawiając tym  samym  jednostkę  w  centrum  procesu  nauczania.  Dwa  kluczowe  postulaty  wynikające  z  tej  definicji  dotyczą  przestrzeni  kształcenia  (lifewide  learning)  i  czasu  kształcenia  (lifelong  learning)9).  Wymiar  przestrzenny odnosi się do zróżnicowania źródeł nauczania: uczymy się w pracy, w gronie rodzinnym,  uczestnicząc w działaniach społecznych i obywatelskich10). W Polsce w 2011 r. odsetek osób w wieku  25–64 objętych kształceniem lub szkoleniem (lifelong learning) wynosił 4,5% i był znacząco niższy niż  średnia  dla  Unii  Europejskiej:  8,9%11).  Motywacje  Polaków  do  zdobywania  dodatkowej  wiedzy  i umiejętności mają przede wszystkim charakter pragmatyczny12).  Na  podstawie  doświadczeń  polskiego  systemu  oświaty  i  koncepcji  lifelong  learning  wyznaczono  główne  postawy  i  kompetencje  społeczne,  które  powinny  mieć  charakter  priorytetowy  w  systemie  oświaty  oraz  innych  formach  uczenia  się.  Zalicza  się  do  nich:  kooperatywność,  komunikatywność  i kreatywność.  Najistotniejszym  narzędziem  opisu  efektów  oczekiwanych  w  kształtowaniu  postaw  uczniów  w systemie  oświaty  jest  podstawa  programowa  wychowania  przedszkolnego  oraz  kształcenia  ogólnego w poszczególnych typach szkół. Reforma programowa jest wdrażana stopniowo, począwszy  od roku szkolnego 2009/2010.   Jak  wykazały  wyniki  testów  kompetencji  PISA  (Programme  for  International  Student  Assessment),  polski  system  kształcenia  nie  odbiega  od  średniej  europejskiej  w  samym  nauczaniu  wiedzy13).  W Polsce  najlepiej  kształtuje  się  poziom  kompetencji  odwołujących  się  do  wiedzy  wyuczonej,  natomiast  średnio  o  połowę  niższy  jest  indeks  kompetencji  związanych  z  działaniem,  życiem  we  wspólnocie i rozwojem osobistym14).   Charakterystyczną cechą polskiego systemu kształcenia jest przewaga kształcenia formalnego. Oprócz  niego,  na  różnych  etapach  życia  coraz  istotniejszą  rolę  powinno  pełnić  uzupełniające  kształcenie                                                                  

7)

  Koncepcja  Lifelong  Learning  zakłada  istnienie  czterech  rodzajów  kompetencji  nabywanych  w  procesie  nauczania.  Ludzie  uczą  się,  aby  wiedzieć  (tradycyjne  zdobywanie  wiedzy),  aby  działać  (wypracować  umiejętność  kreatywnego  działania  i  współdziałania),  aby  żyć  wspólnie  (odnosić  się  do  wspólnoty  w  sposób  otwarty  i  tolerancyjny),  aby  być  (rozwijać  własną  osobowość,  wrażliwość,  potencjał  intelektualny). Na podstawie: Edukacja. Jest w niej ukryty skarb, UNESCO, Warszawa 1998. 

8)  Uczenie się przez całe życie: rola systemów edukacji w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Europejskie Biuro Eurydice, Bruksela  2000, s. 10. 

9)  Lifelong Learning and Lifewide Learning, Skolverket, Stockholm 2000. 

10)  European ELLI Index 2010, ICDE 2010, s. 4. 

11)  http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.dotab=table&init=1&language=en&pcode=tsdsc440&plugin=1 

12)  Czy warto się uczyć, CBOS, Warszawa 2007. 

13)  PISA 2006. Science Competencies for Tomorrow's World, OECD 2006.  14)  European ELLI Index 2010, ICDE 2010. 

 

 

Monitor Polski

 

– 13 –

Poz. 378

nieformalne i pozaformalne, które cechuje się większym stopniem szczegółowości, umożliwia nabycie  praktycznych umiejętności, a ponadto odbywa się poza systemem hierarchicznego szkolnictwa.   Najbogatsza oferta kształcenia nieformalnego dostępna jest dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym.  Głównym  organizatorem  tych  zajęć  jest  jednak  szkoła  (66%  oferty  przeznaczonej  dla  młodzieży).  Pozostali  organizatorzy  to  tradycyjne  instytucje  aktywizujące  –  biblioteki,  domy  kultury,  świetlice,  ośrodki  sportowe,  kluby,  parafie  i  przestrzenie  spotkań  nieformalnych  (19%)  –  oraz  organizacje  pozarządowe  (jedynie  15%).  Do  innych  nieformalnych  przestrzeni  aktywizujących  młodych  ludzi  zalicza się: kina, kawiarenki internetowe, kawiarnie i puby15).  Grupą  w  małym  stopniu  objętą  kształceniem  jest  ludność  w  tzw.  wieku  produkcyjnym.  Instytucje  publiczne  oferują  przede  wszystkim  zajęcia  dokształcające  i  aktywizujące  zawodowo.  Lukę  tę  częściowo  wypełnia  oferta  kształceniowa  i  integracyjna  zakładów  pracy16).  Osoby  starsze  mogą  rozwijać swoje zainteresowania i pasje z pomocą takich instytucji jak Uniwersytet Trzeciego Wieku,  domy i kluby seniora, stowarzyszenia pomocowe organizujące wolontariat17).   Edukacja obywatelska  Edukacja obywatelska stanowi podstawowe narzędzie wzmocnienia procesów demokratyzacji.   Aktywność obywatelska polskiego społeczeństwa nie jest wysoka. Dorośli Polacy najczęściej działają  w  organizacjach  związanych  ze  szkolnictwem  (rada  rodziców,  „trójka  klasowa”  –  5,1%  dorosłych),  charytatywnych,  religijnych,  sportowych  (koła  myśliwskie  i  wędkarskie)  i  artystycznych  (chóry,  orkiestry)18). Młodzi ludzie w znacznym stopniu odwzorowują bierną postawę dorosłych: w 2008 r. aż  56%  z  nich  nigdy  nie  brało  udziału  w  wyborach  do  samorządu  szkolnego,  a  65%  nie  należało  do  żadnej organizacji, klubu czy ruchu religijnego19).  Specyfiką edukacji obywatelskiej jest waga własnego doświadczenia, w życiu dorosłym przebiega ono  głównie  przez  praktykę  (od  uczestnictwa  w  wyborach  przez  aktywny  udział  w  życiu  lokalnej  wspólnoty  po  działalność  polityczną).  W  przeciwieństwie  do  edukacji  kulturalnej,  edukacja  obywatelska  nie  jest  w  Polsce  obciążona  bagażem  definicyjnym  i  instytucjonalnym  oraz  utartymi  metodami  działania.  Działania  prowadzone  w  obrębie  edukacji  szkolnej  zakładają  aktywizację  obywatelską uczniów, która ma pomóc w budowaniu poczucia wartości i wpływu na życie społeczne  oraz  uczyć  współpracy.  Wynikająca  z  tego  założenia  zmiana  podstawy  programowej  wprowadza  obowiązek realizacji uczniowskiego projektu obywatelskiego w ramach zajęć wiedzy o społeczeństwie  w gimnazjum i liceum. Obywatelskie kształcenie nieformalne jest z kolei domeną działań organizacji  pozarządowych.   Edukacja medialna i informatyczna  Edukacja  medialna20)  jest  nieodzownym  warunkiem  procesu  nazwanego  w  dokumentach  Unii  Europejskiej  „alfabetyzacją  medialną”.  Szczególnie  istotną  dzisiaj  gałęzią  edukacji  medialnej  jest  edukacja związana ze stosowaniem technologii informacyjnych (IT).  

                                                            

15) 16)

 „Biała Księga” młodzieży polskiej. Dwie prawdy o aktywności, MEN, Warszawa 2005.   Edukacja dla pracy. Raport o rozwoju społecznym, UNDP Warszawa 2007; Edukacja i wykształcenie w Małopolsce. Raport za rok 2009,  Kraków 2009. 

17)  M. Kaczmarczyk, E. Trafiałek, Aktywizacja osób starszych „Gerontologia Polska”, 4/2007. 

18)  Aktywność Polaków w organizacjach obywatelskich 1998–2010, CBOS, Warszawa 2010. 

19)  Konsumpcja substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną – Młodzież 2008, CBOS, Warszawa 2008. 

20)   Nakierowana  na  kształtowanie  umiejętności  świadomego,  krytycznego  i  selektywnego  korzystania  ze  środków  masowego  przekazu,  w szczególności mediów masowych, oraz aktywnej i twórczej komunikacji. 

 

 

Monitor Polski

 

– 14 –

Poz. 378

Działania  formalne  w  tym  zakresie  (edukację  szkolną)  uzupełnia  samodzielna  aktywność  ludzi  młodych.  Komputer  i  Internet  stwarzają  możliwość  nawiązywania  i  podtrzymywania  kontaktów  społecznych,  przyjemnego  spędzania  wolnego  czasu,  umożliwiając  jednocześnie  „bezbolesne”  nabywanie  kompetencji  informatycznych.  Osoby  korzystające  z  Internetu  mają  większe  zaufanie  do  instytucji  politycznych  i  częściej  uczestniczą  w  projektach  obywatelskich21).  Poza  wykształceniem  podstawowym czynnikiem wpływającym na znajomość technologii informatycznych jest wiek. Drugą  stroną tego procesu jest zagrożenie wykluczeniem cyfrowym. Obecnie 66% gospodarstw domowych  ma  komputer,  a  59%  dostęp  do  Internetu.  Regularne  korzystanie  z  komputera  deklaruje  55%  Polaków, a z Internetu 51%22). Tymczasem sieć internetowa konstytuuje coraz istotniejszą przestrzeń  gospodarczą w takich obszarach jak poszukiwanie pracy czy sprawne wykonywanie zawodu.   Edukacja kulturalna i artystyczna  Pożądany kierunek działań na rzecz edukacji kulturalnej i artystycznej wyznaczony został treścią listu  intencyjnego  Ministra  Edukacji  Narodowej  i  Ministra  Kultury  i  Dziedzictwa  Narodowego,  w  którym  wskazano  wolę  i  potrzebę  współpracy  w  zakresie  upowszechniania  edukacji  kulturalnej23).  Celem  zawartego  porozumienia  było  zwiększenie  liczby  godzin  przeznaczonych  na  edukację  artystyczną  w oparciu  o  nowe  podstawy  programowe,  uwzględniające  bardziej  praktyczne  podejście  do  zajęć  artystycznych oraz stworzenie nowego programu, który połączyłby działania jednostek kultury i szkół.  Realizacja  tych  intencji  przyświeca  reformie  programowej  MEN,  która  kładzie  nacisk  na  program  kulturalny  i  artystyczny  na  wszystkich  etapach  edukacji  oraz  promuje  aktywne  uczestnictwo  i tworzenie kultury jako efekt kształcenia. Działania oświatowe wspierające uczestnictwo w kulturze  są  uzupełniane  również  poza  systemem  szkolnym  dzięki  działalności  różnorodnych  podmiotów,  takich jak biblioteki, domy kultury, kluby młodzieżowe czy muzea.  Bardzo  wyraźnie  rysuje  się  różnica  między  poziomem  aktywnych  i  biernych  form  spędzania  czasu  wolnego.  Dla  zdecydowanej  większości  respondentów  słuchanie  radia,  muzyki  i  oglądanie  telewizji  częściowo  lub  całkowicie  może  zastępować  większość  form  aktywności  kulturalnej,  czyli:  uczęszczanie  do  kina,  teatru,  udział  w  imprezach  kulturalnych,  odwiedzanie  muzeów,  wystaw,  zwiedzanie zabytków. Tę tendencję potwierdzają dane zawarte w Diagnozie Społecznej 2011. Należy  odnotować  fakt,  że  oprócz  opisanej  w  niej  rezygnacji  z  uczestnictwa  w  działaniach  kulturalnych  z powodów  finansowych,  odnotowano,  że  w  latach  2007–2011  wzrósł  odsetek  gospodarstw  domowych  nieodczuwających  potrzeby  korzystania  z  analizowanych  form  uczestnictwa  w  kulturze.  Najrzadziej  deklarowano  brak  zainteresowania  zakupem  prasy  (6%  gospodarstw),  najczęściej  zaś  zwiedzaniem  muzeów  lub  wystaw  (44%  gospodarstw).  Warto  ponadto  zaznaczyć,  że  brak  potrzeb  kulturalnych wzrastał wraz ze zmniejszaniem się miejscowości24). Jednym z wyznaczników aktywności  kulturalnej  jest  odsetek  mieszkańców  uczestniczących  w  amatorskiej  działalności  artystycznej.  W porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej ten wskaźnik jest w naszym społeczeństwie niższy.  Edukacja  artystyczna  przyczynia  się  do  podnoszenia  konkurencyjności  i  innowacyjności  gospodarki.  Atutem  polskiej  edukacji  artystycznej  jest  istnienie  spójnego  systemu  szkół  artystycznych  stopnia  podstawowego, średniego i wyższego.                                                              

21) 23)

 Portret Internauty, CBOS, Warszawa 2009.   Korzystanie z komputerów i Internetu, CBOS, Warszawa 2010. 

23)   List  intencyjny  MKiDN  oraz  MEN  dotyczący  współpracy  w  zakresie  upowszechniania  edukacji  kulturalnej,  podpisany  dnia  12  marca  2008 r.  24)  J.  Czapiński,  T.  Panek  (red.),  Diagnoza  społeczna  2011.  Warunki  i  jakość  życia  Polaków.  Raport.,  Rada  Monitoringu  Społecznego,  Warszawa 2011, s. 115.

 

 

Monitor Polski

 

– 15 –

Poz. 378

Obszar II. Współdziałanie i partycypacja społeczna 

Aktywność obywatelska   Wartość indeksu aktywności obywatelskiej Polaków na tle innych krajów europejskich jest niska: 

 

Rysunek 2. Indeks aktywności obywatelskiej w 20 krajach 

 

Źródło: Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, lipiec 2009 r., s. 352. 

Badania CBOS pokazują, że 46% Polaków gotowych jest do podejmowania dobrowolnej i bezpłatnej  pracy  na  rzecz  swojego  najbliższego  otoczenia,  wsi,  osiedla  czy  osób  potrzebujących.  81%  respondentów  zgodziło  się  ze  stwierdzeniem,  że  działając  wspólnie,  można  osiągnąć  więcej  niż  samemu.  65%  Polaków  wyraziło  również  pogląd,  że  działając  wspólnie,  człowiek  może  rozwiązać  problemy  społeczności,  w  której  żyje,  lub  pomóc  innym25).  Jednak  mimo  społecznie  podzielanych  przekonań,  zaledwie  20%  obywateli  angażuje  się  w  działania  na  rzecz  dobra  wspólnego26),  a  –  jak  podaje Diagnoza Społeczna 2011 – zaledwie 16% badanych deklaruje zaangażowanie w jakiekolwiek  działania na rzecz lokalnej społeczności w okresie ostatnich dwóch lat.   Jak  wynika  z  badań  przeprowadzonych  przez  CBOS27),  co  czwarty  badany  twierdzi,  że  ma  poczucie  wpływu  na  sprawy  kraju,  natomiast  72%  jest  przeciwnego  zdania.  Bardziej  rozpowszechnione  jest  poczucie  wpływu  na  sprawy  lokalne,  które  deklaruje  42%  Polaków.  O  niemożności  kształtowania  swojego bliskiego otoczenia mówi natomiast 55% respondentów28). Według European Social Survey  w 2006  r.  zaledwie  5,5%  Polaków  podpisało  jakąś  petycję,  natomiast  średnia  europejska  wyniosła  25,1%29).   Przekonaniu  o  niewielkim  wpływie  na  podejmowane  w  kraju  decyzje  towarzyszy  niskie,  w porównaniu z innymi państwami europejskimi, zaufanie do instytucji publicznych, w tym instytucji  trwale związanych z demokracją.  

                                                            

25)  26) 

B. Wciórka, Opinie i Diagnozy nr 8: Społeczeństwo obywatelskie 1998–2008, CBOS, Warszawa 2008.  Dobroczynność w Polsce, CBOS, Warszawa, luty 2010. 

27)  M. Feliksiak, Opinie o funkcjonowaniu demokracji w Polsce, CBOS, Warszawa 2009.  

28)  Tamże. 

29)  European Social Survey, 2007. 

 

 

Monitor Polski

 

– 16 –

Poz. 378

Rysunek 3. Poziom zaufania do podstawowych instytucji publicznych w krajach europejskich30) 

 

Źródło: European Social Survey 2008 

Wyznacznikiem aktywności obywatelskiej i elementarną formą udziału w życiu publicznym są:  – udział  w  wyborach;  frekwencja  wyborcza  w  Polsce  jest  zróżnicowana,  ale  średnio  nie  przekracza  48%,  natomiast  średnia  frekwencja  dla  innych  krajów  Europy  Środkowo‐  ‐Wschodniej to ponad 72%31),  – działalność  w  organizacjach  pozarządowych;  blisko  72%  dorosłych  Polaków  nie  działa  w żadnej organizacji obywatelskiej32).  

Dane  na  temat  wolontariatu  potwierdzają  niewielkie  społeczne  zaangażowanie  Polaków.  Według  badań  w  ostatnich  kilku  latach  nastąpił  znaczny  spadek:  w  2009  r.  12,9%  badanych  deklarowało  zaangażowanie w wolontariat, w 2005 r. odsetek ten sięgał 23,2%33). Badanie European Social Survey  2008 r. wykazało jeszcze niższy poziom zaangażowania Polaków w prace społeczne (6%)34).   Zorganizowane formy aktywności obywatelskiej  Z  niską  aktywnością  obywatelską  Polaków  wiąże  się  słaba  kondycja  zorganizowanych  form  aktywności obywatelskiej w Polsce.   Według  badań  GUS  liczba  fundacji,  stowarzyszeń  i  innych  organizacji  obywatelskich  mających  osobowość prawną i aktywnie działających w 2008 r. w Polsce wyniosła 71 tys. (z 93 tys. organizacji,  które znalazły się w kartotece badania, ¼ okazała się nieaktywna). Według badań KLON/JAWOR 57%  organizacji  ma  zasięg  nieprzekraczający  jednego  powiatu,  36%  ma  zasięg  jednej  gminy,  54%  organizacji  deklaruje,  że  działa  na  rzecz  rozwoju  społeczności  lokalnej35).  Wyraźną  koncentrację  organizacji  widać  w  dużych  ośrodkach  miejskich36).  Najwięcej  organizacji  pozarządowych  w  liczbach                                                              

30)

 Według innego sondażu CBOS (Opinie o funkcjonowaniu demokracji w Polsce) obojętność wobec obowiązującego ustroju deklaruje co  trzeci badany (33%). Mimo że z kolei prawie 2/3 Polaków uważa się za zwolenników rządów demokratycznych, blisko połowa (49%) źle  ocenia funkcjonowanie tego systemu w naszym kraju. Zaledwie 17% Polaków chce uczestniczyć w rządzeniu.  31)  M. Cześnik, Partycypacja wyborcza Polaków, ISP, Warszawa 2009.  32)  R. Boguszewski, Aktywność Polaków w organizacjach obywatelskich w latach 1998–2010, CBOS, Warszawa 2010. 

33)  Wolontariat, filantropia i 1% – coroczne badanie prowadzone od 2001 r. przez Stowarzyszenie KLON/JAWOR. 

34)  European Social Survey 2008. 

35)  Najważniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008, Stowarzyszenie KLON/JAWOR, Warszawa 2008. 

36)  Wstępna informacja nt. wyników Badania stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych (SOF‐1) zrealizowanego w 2009 r. 

 

 

Monitor Polski

 

– 17 –

Poz. 378

bezwzględnych znajduje się w województwach: mazowieckim, śląskim, małopolskim i wielkopolskim,  a  w  przeliczeniu  na  10  tys.  mieszkańców  w  województwach:  mazowieckim,  warmińsko‐mazurskim,  podlaskim, lubelskim i podkarpackim.  Najczęściej  deklarowana  przez  organizacje  dziedzina  działalności  statutowej  określona  według  najważniejszego  pola  działalności  organizacji  to  „sport,  turystyka,  rekreacja,  hobby”  u  38%  organizacji. Następnymi obszarami działalności statutowej były: „pomoc społeczna i usługi socjalne”  (24%), „kultura i sztuka” (11%) oraz „edukacja i wychowanie” (8%)37).   Badanie  KLON/JAWOR  wykazuje,  że  1/2  organizacji  uzyskiwała  nie  więcej  niż  18  tys.  zł  rocznego  przychodu.  Z  kolei  przychód  każdej  z  10%  najbogatszych  organizacji  wyniósł  więcej  niż  500  tys.  zł.  Mniej więcej 10% organizacji nie ma żadnych środków finansowych38). Brak funduszy na działalność  jest  od  lat  najczęściej  wskazywanym  przez  organizacje  problemem.  Organizacje  obywatelskie  nie  wytworzyły powszechnych, własnych źródeł finansowania, niewiele organizacji ma kapitały wieczyste  (żelazne), które w wielu krajach europejskich stanowią podstawę działania sektora obywatelskiego.   Współpraca administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi  Na  podstawie  danych  Departamentu  Pożytku  Publicznego  MPiPS  stwierdzić  można,  że  w  2011  r.  większość  jednostek  administracji  publicznej  (75%)  współpracowała  finansowo  i  pozafinansowo  z organizacjami pozarządowymi, podmiotami kościelnymi i wyznaniowymi oraz innymi podmiotami III  sektora. W 2011 r. administracja publiczna zleciła organizacjom pozarządowym i innym uprawnionym  podmiotom  zadania  na  łączną  kwotę  ponad  4,8  mld  zł,  w  tym  około  269  mln  zł  ze  środków  Unii  Europejskiej39).  W  2011  r.  15  urzędów  użyczyło  lub  bezpłatnie  oddało  w  użytkowanie  organizacjom  pozarządowym nieruchomość. W 2011 r. zespoły doradcze i inicjatywne działały przy 582 organach  administracji publicznej, co stanowi 30% ogółu urzędów40).   Dialog obywatelski i dialog społeczny  Słabością  dialogu  obywatelskiego  w  Polsce  jest  autonomiczność  tradycyjnego  dialogu  społecznego  w obszarze  zbiorowych  stosunków  pracy  (związki  zawodowe,  organizacje  pracodawców)  i  dialogu  obywatelskiego  (organizacje  obywatelskie).  Dialog  społeczny  już  od  dłuższego  czasu  funkcjonuje  w formule  zinstytucjonalizowanej.  Powinien  obejmować  również  inne  środowiska,  które  odgrywają  istotną rolę w funkcjonowaniu społeczeństwa obywatelskiego i państwa.  Jedną z podstawowych form dialogu są konsultacje społeczne. W 2011 r. 35% urzędów administracji  publicznej  dokonało  konsultacji  z  organizacjami,  podmiotami  kościelnymi  i  wyznaniowymi  lub  stowarzyszeniami jednostek samorządu terytorialnego, projektów aktów prawnych lub dokumentów  programowych  i  strategicznych41).  Rozwój  ilościowy  różnych  form  dialogu  nie  zawsze  idzie  w  parze  z ich  jakością  i  efektywnością.  Stosowane  mechanizmy  dialogu  obywatelskiego  cechuje  często  brak  odpowiednich standardów.  Jakość i dostępność informacji publicznej  Dostępność  informacji  publicznej,  jak  również  jej  zakres  i  łatwość  przetwarzania,  warunkują  przejrzystość  instytucji  publicznych.  Słabo  rozwinięte  są  także  różne  formy  kontroli  społecznej  nad  działaniami  administracji  publicznej,  takie  jak  petycja  czy  skarga.  Mają  one  jednak  charakter                                                              

37) 38)

 Tamże.   Najważniejsze pytania – podstawowe fakty. Polski sektor pozarządowy 2008, Stowarzyszenie KLON/JAWOR, Warszawa 2008. 

39)  Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie za lata 2010 i 2011, MPiPS, 2012. 

40)  Tamże.  

41)  Tamże. 

 

 

Monitor Polski

 

– 18 –

Poz. 378

interwencyjny  i  w  związku  z  tym  nie  zapewniają  obywatelom  bieżącego  nadzoru  nad  działaniami  administracji.   Filantropia i społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw  Badanie KLON/JAWOR wskazuje, że w 2008 r. 29% Polaków przekazało organizacjom pozarządowym  darowizny  finansowe  bądź  rzeczowe42).  Spada  odsetek  osób,  które  finansowo  lub  materialnie  wspierają  działalność  organizacji  pozarządowych.  Od  2004  r.  podatnicy  –  osoby  fizyczne  –  mogą  przekazać  1%  podatku  na  rzecz  organizacji  pożytku  publicznego.  W  2011  r.  około  1/3  łącznej  puli  środków przekazanych przez podatników trafiła do siedmiu organizacji (z czego 70% otrzymała jedna  organizacja)43).   Zaledwie  13%  polskich  firm,  a  50%  firm  zagranicznych  działających  w  Polsce  stosuje  działania  z dziedziny CSR (społecznej odpowiedzialności biznesu).   Ekonomia społeczna  Ekonomia  społeczna  jest  jednym  z  najprężniej  rozwijających  się  instrumentów  aktywizacji  oraz  integracji  społecznej  i  zawodowej  środowisk  wykluczonych.  Łączy  ona  instrumenty  ekonomiczne  z celami  społecznymi.  Jej  istotą  jest  prowadzenie  działań  ukierunkowanych  na  cele  społeczne  oraz  rewitalizację  społeczności  lokalnych,  a  nie  wyłącznie  na  zysk.  Jedną  z  form  organizacyjnych  podmiotów  ekonomii  społecznej  może  być  przedsiębiorstwo  społeczne.  Obecnie  w  Polsce  działa  zaledwie  kilkaset  przedsiębiorstw  społecznych,  ale  możliwości  rozwojowe  są  duże.  Kilkadziesiąt  tysięcy  organizacji  pozarządowych  i  spółdzielni  może  potencjalnie  przekształcać  się  w przedsiębiorstwa  społeczne.  Brakuje  jednakże  instrumentów  finansowego  zwrotnego  i bezzwrotnego wsparcia dla podmiotów ekonomii społecznej.  Wykluczenie społeczne  Według  Diagnozy  Społecznej  2011  poniżej  granicy  ubóstwa  żyło  w  Polsce  4%  gospodarstw  domowych  według  ujęcia  obiektywnego  oraz  36,8%  według  ujęcia  subiektywnego.  Raport  ten  wykazuje  jednak,  że  są  określone  grupy  społeczne,  wśród  których  wykluczenie  społeczne  jest  częstszym  zjawiskiem  i  najczęściej  trwającym  od  kilku  czy  kilkunastu  lat.  Są  to  długotrwale  bezrobotni,  niepełnosprawni,  mieszkańcy  wsi,  dzieci  i  kobiety.  Niemożność  uczestniczenia  w  życiu  społecznym  wiąże  się  z  niemożnością  uczestniczenia  w  edukacji,  kulturze  i  w  procesach  społecznej  komunikacji.  Również  słaba  frekwencja  wyborcza  skorelowana  jest  z  niskim  poczuciem  wpływu  na  sprawy państwa, a coraz częściej także z brakiem kompetencji medialnych. 

Obszar III. Komunikacja społeczna  

Zmiany wzorców korzystania z mediów  Wraz  z  pojawianiem  się  nowych  technologii  informacyjno‐komunikacyjnych  (TIK)  zmieniają  się  wzorce  korzystania  z  mediów.  Rośnie  rola  technologii  cyfrowych,  coraz  więcej  osób  korzysta  z Internetu  (od  portali  przez  serwisy  społecznościowe  po  komunikatory  internetowe)  i  telefonów  komórkowych.  Następuje  silne  splatanie  się  technologii  komunikowania  z  życiem  codziennym.  Istotną rolę nadal odgrywają dotychczasowe media, w szczególności telewizja i radio. Znaczenie gazet  drukowanych spada, ale treści tworzone przez redakcje gazet zasilają inne media. W przeciwieństwie                                                              

42) 43)

 Wolontariat, Filantropia i 1%. Raport z badań, A. Baczko i A. Ogrocka, Stowarzyszenie KLON/JAWOR, Warszawa 2008.   www.mf.gov.pl 

 

 

Monitor Polski

 

– 19 –

Poz. 378

do  tradycyjnych  środków  masowego  przekazu  Internet  umożliwia  jednocześnie  komunikację  porozumiewawczą (one to one), rozsiewczą (one to many), grupową (few to few) i powszechną (many  to many).   Konwergencja  mediów,  telekomunikacji  i  nowoczesnych  technologii  spotęgowana  jest  postępującą  cyfryzacją sektora, wpływa na sposób naszego funkcjonowania w społeczeństwie. Telewizja pozostaje  najpopularniejszym  medium  –  oglądanie  telewizji  jest  najczęstszym  sposobem  spędzania  czasu  wolnego.  W  programach  radiowych  dominuje  treść  rozrywkowa.  W  2009  r.  radia  słuchało  81,4%  Polaków.  Na  rynku  dominują  dwie  komercyjne  stacje  ogólnopolskie  –  łącznie  ponad  41%  udziału.  Wśród  słuchaczy  obu  stacji  największą  grupę  stanowią  osoby  w  wieku  25–39  lat.  Od  kilku  lat  obserwuje  się  narastające  zjawisko  stopniowej  likwidacji  samodzielnych  lokalnych  stacji  radiowych,  co w konsekwencji pozbawia mieszkańców wielu regionów źródeł informacji i programów związanych  z ich miejscem zamieszkania. Zadania społeczne i kulturalne w znacznie większym stopniu wypełnia  radiofonia publiczna, której łączne udziały sięgają około 25% ogólnego czasu, jaki Polacy przeznaczają  na  słuchanie  radia.  Prasa  codzienna  w  Polsce  pełni  rolę  źródła  informacji  i  forum  dyskusji  tylko  w stosunku do ograniczonej grupy obywateli. Czytelnictwo dzienników pozostaje w Polsce na niskim  poziomie.   Komunikowanie masowe w Polsce zawodzi na poziomie lokalnym. Prasa i telewizja lokalna są słabe  i w  niewystarczający  sposób  wspierają  powstawanie  opinii  publicznej  w  skali  regionu  czy  miasta.  Media  lokalne,  które  tradycyjnie  stanowiły  podstawowe  źródło  informacji  dla  społeczności,  dotyka  proces tabloidyzacji. Niemal nieobecne w polskim pejzażu medialnym są media społeczne skierowane  na budowę więzi, realizujące potrzeby określonych grup społecznych i reprezentujące je w społecznym  obiegu informacji oraz debacie publicznej.   Zarówno cyfryzacja mediów elektronicznych, jak i digitalizacja zasobów audiowizualnych i tekstowych  ułatwiają powstanie nowych form i wzorów komunikacji społecznej, w tym uczestnictwa w debacie  publicznej, a także dla celów autoekspresji i rozpowszechniania własnej twórczości.  Analizy  zależności  między  korzystaniem  z  określonych  narzędzi  komunikacyjnych,  w  tym  również  konsumpcją  mediów,  a  różnymi  wskaźnikami  kapitału  społecznego,  pokazują  pozytywny  związek  kapitału  społecznego  z  korzystaniem  z  Internetu  i  negatywny  z  ilością  czasu  poświęcanego  na  oglądanie  telewizji.  Osoby  korzystające  z  Internetu  mają  więcej  przyjaciół  niż  ci,  którzy  z  niego  nie  korzystają.  Dodatkowo  wśród  tych  drugich  więcej  jest  osób,  które  czują  się  osamotnione  –  25,8%,  w porównaniu z 17% internautów. Wśród użytkowników Internetu 16% deklaruje zaufanie do innych  ludzi,  natomiast  wśród  osób,  które  z  niego  nie  korzystają,  jest  to  tylko  11%.  Mimo  wyników  powyższych  badań,  korzystanie  z  Internetu  nie  powoduje  automatycznie  wzrostu  kapitału  społecznego.  Zmiany  związane  z  tym  pojęciem  dotyczą  przejścia  od  sieci  „tylko  do  odczytu”  (read  only,  downloading),  z  której  korzystali  odbiorcy  przed  fazą  aktywnego  uczestnictwa,  do  sieci,  w  której  użytkownicy  (już  w  mniejszym  stopniu  traktowani  jako  odbiorcy)  aktywnie  korzystają  z  mediów  i wypełniają je własnymi treściami (read and write, uploading), określa się jako Web 2.0. Jak wynika  z dotychczasowych badań44), podstawowym problemem w zmniejszeniu zjawiska cyfrowego podziału  i barierą  w  powszechnym  korzystaniu  z  nowych  technologii  informacyjno‐komunikacyjnych  nie  jest  brak  dostępu  do  komputerów  i  Internetu,  lecz  brak  motywacji,  wiedzy  i  umiejętności  korzystania  z tychże.  W  Polsce  rośnie  podział  cyfrowy,  tj.  różnice  między  osobami  odnajdującymi  się                                                              

44)

 D. Batorski, Wykluczenie cyfrowe w Polsce, Studia Biura Analiz Sejmowych, Warszawa 2009. Europejska Agenda Cyfrowa zakłada, że do  2020 r. wszyscy Europejczycy będą mieli dostęp do Internetu o przepustowości przekraczającej 30 Mb/s. 

 

 

Monitor Polski

 

– 20 –

Poz. 378

w medialnym,  cyfrowym  świecie  –  młodszymi,  lepiej  wykształconymi,  mieszkającymi  w  większych  miastach – a osobami pozbawionymi dostępu, ale przede wszystkim kompetencji pozwalających im  korzystać z dostępnego sprzętu45).   Problem wykluczenia części społeczeństwa dotyczy także sposobu odbioru telewizji. W 2009 r. 36,6%  gospodarstw  odbierało  programy  wyłącznie  za  pomocą  anteny  „eterowej”46).  Z  usług  telewizji  kablowych  korzysta  około  35%  gospodarstw  domowych,  a  29%  gospodarstw  korzystało  z indywidualnej anteny satelitarnej. Oznacza to, że co najmniej 10–12 mln osób ma dostęp wyłącznie  do kilku uniwersalnych programów telewizyjnych. 

Obszar IV. Potencjał kulturowy i kreatywny  

Znaczenie  kultury  dla  rozwoju  i  jakości  kapitału  społecznego  jest  wielopoziomowe:  z  jednej  strony  kultura warunkuje zachowania i postawy, ustanawia kody i sposoby komunikowania oraz organizacji  społeczeństwa,  z  drugiej  zaś  stanowi  zasób  materialnych  i  niematerialnych  dóbr,  które  stanowią  fundament  tożsamości.  Ważnymi  elementami  są  również  twórczość  i  kreatywność.  Potencjał  kulturowy  determinuje  sposoby  podejmowania  decyzji,  umożliwia  atmosferę  otwartości  i wzajemnego  zaufania,  z  kolei  uruchomienie  potencjału  kreatywnego  wpływa  na  rozwój  społeczny  i gospodarczy.   Tożsamość jako dziedziczone normy i wzory zachowań    W polskim społeczeństwie dominuje struktura z silnie zakodowanymi wzorami ról społecznych, które  cechuje  duża  wzajemna  nieufność.  Większość  Polaków  czuje  najsilniejszy  związek  ze  społecznością  lokalną,  jednak  zwiększa  się  odsetek  osób  deklarujących  wyższy  poziom  identyfikacji  grupowej,  odwołujący się do wspólnoty narodowej i europejskiej. Wyniki badania CBOS wskazują „dwa modele  samoidentyfikacji  Polaków:  jeden  bliższy  tożsamości  związanej  ze  społecznością  lokalną  i  regionem,  krainą,  drugi  bliższy  tożsamości  ogólnonarodowej  oraz  europejskiej.  Pierwszy  model  częściej  reprezentują  respondenci  starsi,  słabiej  wykształceni,  ubożsi,  zamieszkujący  wsie  i  małe  miasta,  natomiast  drugi  ludzie  młodsi,  mieszkańcy  dużych  miast,  dobrze  wykształceni,  stosunkowo  zamożni”47).   Dziedzictwo  kulturowe  jako  zasób  umożliwiający  budowanie  i  utrwalanie  wspólnej  tożsamości,  a także  rozwijanie  potencjału  kreatywnego,  jest  kluczowym  elementem  potencjału  kulturowego.  Stanowi  przedmiot  ochrony  oraz  potencjał,  który  powinien  zostać  wykorzystany  dla  obecnego  i przyszłego  rozwoju.  Obejmuje  ono  materialne  dobra  kultury,  naszą  pamięć  i  tożsamość.  Odzwierciedla zarówno stosunek społeczeństwa do świata wartości, jak i sam proces reinterpretacji  tych  wartości.  Wskazuje  się  na  przewagi  konkurencyjne  wynikające  nie  tylko  z  lepszej  rozpoznawalności  miejsc  dziedzictwa,  ale  z  atrakcyjności  turystycznej  miast  historycznych  i  wpływu  dziedzictwa  kulturowego  na  jakość  życia.  Rozumienie  roli  i  znaczenia  dziedzictwa  kulturowego  zmienia  się  dynamicznie  pod  wpływem  przemian  społecznych,  kulturowych,  ekonomicznych  i technologicznych. 

                                                            

45) 46)

 Raport Polska 2030, s. 152.    Dane  Millward  Brown  SMG/KRC.  Według  CBOS  (badania  z  grudnia  2009  r.  Identyfikacja  i  analiza  grup  społecznych  zagrożonych  wykluczeniem  społecznym  pod  kątem  skutecznych  instrumentów  dotarcia  do  nich  w  związku  z  planowaną  ogólnopolską  kampanią  informacyjno‐edukacyjną związaną z procesem cyfryzacji nadawania programów telewizyjnych) – liczba ta przekracza 39%. 

47)  Samoidentyfikacja i duma narodowa Polaków, CBOS, 2004. 

 

 

Monitor Polski

 

– 21 –

Poz. 378

Na  Liście  Światowego  Dziedzictwa  Kulturowego  i  Przyrodniczego  UNESCO  znajduje  się  13  polskich  zespołów  dóbr48).  Są  to  obiekty  o  wybitnym  znaczeniu  dla  dziedzictwa  kulturowego  i  historycznego  Polski i świata. Nie jest to oczywiście jedyne dziedzictwo materialne ważne dla polskiej tożsamości.  Niestety większość polskich zabytków znajduje się w złym stanie i wymaga prac remontowych. 

Rysunek 4. Zabytki nieruchome według rodzajów i zakresu potrzebnych prac remontowych 

Źródło: opracowanie danych na podstawie: J. Purchla, Raport o systemie ochrony dziedzictwa kulturowego, 2009. 

Zasoby kulturowe   Ważnym  elementem  materialnego  zasobu  kulturowego  są  zbiory  obiektów  ruchomych,  gromadzonych  w  takich  instytucjach  jak  biblioteki  i  muzea,  a  także  same  obiekty  instytucji  kultury:  teatry, filharmonie i sale koncertowe, domy kultury, biblioteki i muzea. Ich wykorzystanie zależy od  szeregu  czynników  wewnętrznych  i  zewnętrznych  oraz  celów,  jakie  są  im  stawiane  przez  społeczeństwo.   Domy kultury i biblioteki stanowią najbardziej rozwiniętą sieć instytucji kulturalnych w Polsce. Mają  one niezwykle istotne znaczenie dla rozwoju kapitału społecznego na poziomie lokalnym – zarówno  z perspektywy potencjału kulturowego, jak i potencjału społecznego. Polska sieć bibliotek należy do  jednej z najbardziej rozbudowanych w Europie49).                                                                   

48)

  Należą  do  nich:  Stare  Miasto  w  Krakowie,  kopalnia  soli  w  Wieliczce,  Stare  Miasto  w  Warszawie,  niemiecki  nazistowski  obóz  koncentracyjny  i  zagłady  obóz  Auschwitz‐Birkenau,  Puszcza  Białowieska,  Stare  Miasto  w  Zamościu,  średniowieczny  zespół  miejski  Torunia, zamek krzyżacki w Malborku, Kalwaria Zebrzydowska, Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, drewniane kościoły południowej  Małopolski, Park Mużakowski i Hala Stulecia we Wrocławiu. 

49)  ESPON, 2006. 

 

 

Monitor Polski

 

– 22 –

Poz. 378

Mimo rozbudowanej sieci instytucji upowszechniania kultury problemem jest ich niedoinwestowanie  i brak  reformy  systemu  zarządzania  na  poziomie  lokalnym.  Obecność  i  działalność  organizacji  pozarządowych  uzupełnia,  a  czasem  zastępuje,  działalność  instytucji  i  efektywnie  odpowiada  na  potrzeby  mieszkańców  —  integruje  i  angażuje  lokalną  społeczność  oraz  pozwala  na  realizację  potencjału twórczego. Coraz częściej działaniom kulturalnym towarzyszą przedsięwzięcia partnerskie,  czego  przykładem  jest  próba  instytucjonalnej  modernizacji  systemu  bibliotecznego  –  Program  Rozwoju Bibliotek oraz programy cyfryzacji bibliotek.   Digitalizacja   Digitalizacja jest obecnie kluczowym procesem służącym rozwojowi kraju, ponieważ stwarza szansę  przetrwania dla części zasobów dziedzictwa, zwiększa efektywność dostępu do tych zasobów, przez  co  sprzyja  aktualnej  twórczości  kulturowej  i  rozwojowi  potencjału  kreatywnego.  Projekty  cyfryzacji  zasobów  należy  rozpatrywać  także  w  szerszym  kontekście  z  uwzględnieniem  podobnych  wysiłków  podejmowanych  na  poziomie  europejskim  (np.  projekt  Europeana)  i  globalnym  (np.  projekt  Google  mający na celu cyfryzację całego światowego dziedzictwa bibliotecznego).   Promocja kultury polskiej i Polski przez kulturę  Intensyfikacja  promocji  Polski  przez  kulturę  nabrała  znaczenia  w  latach  2000–2004  w  procesie  integracji  z  Unią  Europejską.  Wizerunek  kraju  oraz  siła  i  atrakcyjność  jego  marki  stały  się  tak  samo  istotnym  zasobem  i  polem  konkurencji  jak  zasoby  naturalne,  infrastruktura  czy  kwalifikacje  siły  roboczej. Wiele badań potwierdza bezpośredni wpływ bogactwa oferty kulturalnej danego kraju na  decyzje  inwestycyjne  zagranicznych  przedsiębiorców50).  To  kultura  decyduje  często  o  wizerunku  kraju, a jej promocja jest jednym z najważniejszych narzędzi dyplomacji publicznej.   Działające  na  terenie  kraju  instytuty  branżowe  o  bardzo  wysokim  poziomie  merytorycznym  i artystycznym  oraz  rozwijająca  się  sieć  organizacji  pozarządowych  zajmujących  się  działalnością  kulturalną  za  granicą  są  znakomitym  zapleczem  do  kreowania  produktów  kultury  oraz  realizacji  promocji  Polski  przez  kulturę  na  świecie.  Infrastruktura  placówek  zagranicznych  MSZ  oraz  podległe  i nadzorowane  przez  MKiDN:  Instytut  Adama  Mickiewicza  oraz  Międzynarodowe  Centrum  Kultury,  Polski  Instytut  Sztuki  Filmowej  oraz  Instytut  Książki  są  narzędziami  promocji  polskiej  kultury  za  granicą.   Finansowanie kultury  Finansowanie kultury jest jednym z zadań własnych gmin, wobec których rola państwa ogranicza się  do stosowania zasady pomocniczości51). W konsekwencji reformy administracyjnej z 1998 r. nastąpiła  zmiana  struktury  organizowania  i  finansowania  kultury,  skutkująca  zwiększeniem  zaangażowania  środków ze strony jednostek samorządu terytorialnego. Od 2006 r. można obserwować dynamiczny  wzrost realnych wydatków gospodarstw domowych na kulturę, co wynika ze wzrostu ich dochodów.  Wartość całkowitych wydatków na kulturę jest skorelowana ze wzrostem PKB, co oznacza, że wobec  spowolnienia  gospodarczego  obserwuje  się  zmniejszenie  dynamiki  finansowania  kultury.  W  latach  1999–2009 odsetek wydatków na kulturę w wartości całkowitych wydatków budżetu państwa wahał  się i w 2009 r. wyniósł 0,73%52). W tym samym roku JST przeznaczyły 6,35 mld zł na kulturę i ochronę                                                              

50) 51)

 Raport Ernst and Young pt. Reinventing European growth. Ernst & Young’s 2009 European attractiveness survey.   Źródła finansowania kultury w Polsce można zatem podzielić na następujące grupy: środki publiczne, w szczególności wydatki z budżetu  państwa realizowane przez MKiDN,  wydatki w  ramach państwowych funduszy celowych, tj. Funduszu Promocji Kultury oraz Funduszu  Promocji  Twórczości,  a  także  środki  Polskiego  Instytutu  Sztuki  Filmowej,  wydatki  jednostek  samorządu  terytorialnego;  fundusze  zagraniczne  (fundusze  strukturalne,  Fundusz  Spójności,  granty  blokowe  w  ramach  Mechanizmu  Finansowego,  Europejskiego  Obszaru  Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego); środki prywatne (w tym wydatki gospodarstw domowych, darowizny i in.). 

52)  Finansowanie kultury i zarządzanie instytucjami kultury, Raport o stanie kultury 2009. 

 

 

Monitor Polski

 

– 23 –

Poz. 378

dziedzictwa  narodowego.  Największy  udział  w  wydatkach  JST  mają  gminy  łącznie  z  miastami  na  prawach powiatu, które obecnie dają około 74% środków. Udział jednostek samorządowych szczebla  wojewódzkiego  kształtuje  się  w  granicach  25%.  Analizując  wydatki  gmin  na  kulturę  i  ochronę  dziedzictwa  narodowego,  zaobserwować  można  analogiczny  podział  jak  w  przypadku  aktywności  organizacji pożytku publicznego. Polska centralna i wschodnia wypada gorzej niż pozostałe regiony53).  Uczestnictwo w kulturze   Uczestnictwo  w  kulturze  to  jeden  z  kluczowych  aspektów  rozwoju  potencjału  kulturowego.  Wyniki  badań  dotyczących  sposobów  spędzania  czasu  wolnego  pokazują,  że  dorosły  mieszkaniec  polskiego  miasta najchętniej słucha radia (68%) i ogląda filmy w TV/DVD (64%) oraz korzysta z Internetu (59%).  Przeważa bierne uczestnictwo w kulturze, gdyż zdecydowana większość nie zajmuje się twórczością  amatorską (92%)54).  Jak wynika również z badań ogólnopolskich, dzieci mają świadomość, że są bardziej „nowoczesne” od  rodziców. 47% z nich twierdzi, że częściej korzysta z Internetu niż rodzice. 35% żywi przekonanie, że  jest  w  stanie  robić  jednocześnie  więcej  rzeczy  (np.  oglądać  telewizję  i  grać  na  komputerze).  25%  uważa, że uczy się szybciej niż rodzice, a 22% sądzi, że jest od rodziców bardziej kreatywna55). Badania  przeprowadzone  wśród  młodzieży  licealnej  potwierdzają,  że  sposób  korzystania  z  nowych  mediów  jest  cechą  odróżniającą  ludzi  młodych  od  pokolenia  dorosłych  (rodziców,  nauczycieli)56).  Obraz  uzyskany  za  pomocą  statystyk  uzależnia  wzory  uczestnictwa  w  kulturze  od  czynników  demograficznych,  geograficznych,  ekonomicznych,  edukacyjnych  i  technologicznych.  Nowe  formy  uczestnictwa pozytywnie wiążą się bowiem z innymi formami aktywnego uczestnictwa w kulturze.   Istotne  zagrożenie  rozwoju,  spójności  społecznej  i  wykorzystania  potencjału  tkwiącego  w  kulturze  stanowi  wykluczenie  z  dostępu  do  kultury,  a  także  z  uczestnictwa  w  kulturze.  Dostęp  do  kultury  oznacza tu zarówno fizyczną możliwość odwiedzenia muzeum, teatru, kina czy biblioteki, jak również  dostęp do zasobów kulturowych przez Internet. Uczestnictwo odnosi się zarówno do biernych, jak i  aktywnych  form  zaangażowania  w  wydarzenia  kulturalne.  Wskazując  na  przyczyny  wykluczeń  z kultury,  wymienia  się  czynniki:  ekonomiczne,  czasowe  i  przestrzenno‐geograficzne.  Coraz  częściej  wskazuje  się  na  równie  istotną  rolę  jakości  oferty  kulturalnej  oraz  aspiracji  kulturowych  obywateli  i zmian  stylu  życia.  Podobnie  jak  w  przypadku  innych  sfer  społecznej  aktywności,  wykluczeniem  zagrożone  są  głównie  grupy  i  środowiska  ubogie,  o  niskim  wykształceniu  i  statusie  społecznym.  Dostęp  do  oferty  kulturalnej  jest  zróżnicowany  zarówno  na  płaszczyźnie  miasto‐wieś,  jak  i w rozkładzie  regionalnym.  Zarówno  oferta  kulturalna,  jak  i  infrastruktura  kultury  w  miastach  jest  dużo bardziej rozwinięta i zróżnicowana. Z kolei w wielu rejonach kraju charakterystyczny jest niski  poziom aktywności kulturalnej i ograniczenia w dostępności kultury57).   Potencjał kreatywny  Potencjał kreatywny nie jest zasobem, który należy do jednostek, instytucji, organizacji czy firm, ale  jest  raczej  specyficznym  systemem  powiązań  między  nimi,  sprzyjającym  tworzeniu  rzeczy  nowych,  oryginalnych  i  innowacyjnych.  Kreatywność,  zazwyczaj  postrzegana  jako  unikalna  własność,  którą                                                              

53)

  Wydatki  gmin  i  miast  na  prawach  powiatu  na  kulturę  i  ochronę  dziedzictwa  narodowego  na  jednego  mieszkańca  w  roku  2008,  Moja  Polis.   Raport z badań Spędzanie czasu wolnego i korzystanie z nowych technologii przez mieszkańców Wrocławia w wieku 26–49 lat oraz dzieci  w wieku 12 lat i poniżej z Wrocławia, IMAS International dla Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu, 2009. 

55)  Pokolenie XD, Badania europejskiej młodzieży przeprowadzone przez Disneya dla projektu Disney XD, styczeń 2010. 

56)   M.  Filiciak,  M.  Danielewicz,  M.  Halawa,  P.  Mazurek,  A.  Nowotny,  Młodzi  i  media.  Nowe  media  a  uczestnictwo  młodych  Polaków  w kulturze, Raport Centrum Badań nad Kulturą Popularną SWPS, 2010. 

57)  W. Burszta i in., Raport o stanie i zróżnicowaniach kultury miejskiej, 2009. 

54)

 

 

Monitor Polski

 

– 24 –

Poz. 378

dysponują pewne (wyjątkowe) jednostki, nie tylko rodzi się, ale może stać się produktywna (w sensie  zarówno  kulturowym,  jak  i  ekonomicznym)  dopiero  w  obrębie  sprzyjających  jej  sieci  stosunków  społecznych,  powiązań,  zależności.  W  praktyce  oznacza  to,  iż  potencjał  kreatywny  może  zostać  uruchomiony  tylko  w  takich  kontekstach,  które  są  otwarte  zarówno  na  rzeczy  nowe  i  innowacyjne,  jak  i  zdolne  do  ich  zaabsorbowania  oraz  wykorzystywania  jako  środków  adaptacji.  Twórczość  indywidualna  jest  składnikiem  koniecznym,  lecz  niewystarczającym  do  budowy  społecznego  potencjału kreatywnego, a sam potencjał nie wystarcza do rozwoju gospodarki.   Podejmowane  są  próby  tworzenia  syntetycznych  miar  poziomu  kreatywności:  Europejski  Indeks  Kreatywności  (EIK)  lub  tzw.  3T  Richarda  Floridy  (talent,  tolerancja,  technologia).  W  warunkach  polskich obliczenie wskaźników talentu, tolerancji i technologii potwierdza główną tezę Floridy, że te  właśnie  czynniki  korelują  z  szansami  rozwojowymi  regionów58).  Najlepiej  rozwinięte  w  Polsce  Mazowsze  (de  facto  Warszawa)  ma  najwyższe  wskaźniki  3T,  zaś  regiony  najsłabiej  rozwinięte  mają  najniższy  poziom  tych  wskaźników.  Badania  europejskie  prowadzone  w  ramach  EIK  dają  Polsce  pozycję  w  grupie  „umiarkowanych  innowatorów”  oraz  jedno  z  ostatnich  miejsc  w  rankingu  europejskim59).   Barierą rozwoju nowoczesnych przemysłów kultury i przemysłów kreatywnych może być także słaba  podaż  pracowników  o  wykształceniu  artystycznym.  Udział  studentów  kierunków  artystycznych  w ogólnej puli studiujących należy do najniższych w Europie.  

Rysunek 5. Studenci sztuki jako % studentów, 201060) 

 

8 1,0 1,0 1,4 1,8 1,9 2,1 2,3 2,4 2,9 3,0 3,1 3,2 3,4 3,5 3,6 3,7 4,0 4,1 4,3 4,7 4,9 5,1 5,2 5,3 5,4 5,6 5,8 7 6 5 % 4 3 2 1 0 6,7

LU PL RO SI SK CZ BG HU SE EL LV GE FR LT HR DK EU27 AT NL CY ES BE IE PT FI EE MT IT UK

Źródło: Opr. własne na podstawie: Eurostat, Graduates in ISCED 3 to 6 by field of education and sex, educ_grad5. 

7,6

 

System  kształcenia  artystycznego  ze  względu  na  swój  wszechstronny  charakter  jest  ważnym  elementem potencjału kulturowego i kreatywnego. Obecnie w Polsce obok kształcenia artystycznego  na  poziomie  podstawowym,  średnim  i  wyższym  powstają  też  kierunki  zaliczane  do  sektora                                                              

58)

  K.  Klincewicz,  Innowacyjność,  talent  i  tolerancja  w  polskich  regionach,  w:  A.  Jasiński  (red.),  Innowacyjność  polskiej  gospodarki  po  przystąpieniu do Unii Europejskiej, Warszawa 2010. 

59)  European Innovation Scoreboard, 2009. 

60) Dane źródłowe dla Francji za rok 2009.

 

 

Monitor Polski

 

– 25 –

Poz. 378

kreatywnego (np. wzornictwo) na uczelniach nieartystycznych. Obserwuje się jednak brak współpracy  między różnymi uczelniami kształcącymi przyszłych pracowników sektora kreatywnego. 

 

Rysunek 6. Zatrudnienie w sektorze kultury i sektorze kreatywnym według branż w 2008 r. (w tysiącach osób) 

 

Źródło: Raport IBS Znaczenie gospodarcze przemysłów kultury – wstęp do analizy problemu, 2010 

Analiza udziału sektora kultury i kreatywności w gospodarce wskazuje, że w przypadku Polski jest on  podobny do udziałów, jaki mają sektory kultury krajów o podobnym poziomie rozwoju61). Dominującą  rolę  w  strukturze  zatrudnienia  odgrywały  sekcje  związane  z  twórczością  artystyczną  i  literacką  oraz  instytucjami  kulturalnymi,  takimi  jak  biblioteki,  muzea,  teatry  i  galerie.  Największą,  z  perspektywy  wartości  dodanej,  staje  się  działalność  reklamowa,  która  odpowiada  za  około  20%  produktu  i  15%  miejsc pracy w przemysłach kreatywnych. Łącznie z dwiema największymi kategoriami kulturowymi –  działalnością wydawniczą i nadawaniem programów – w branży tej wytworzono ponad 50% wartości  dodanej przemysłów kreatywnych.   Ujęcie  przestrzenne  ujawnia  zróżnicowanie  regionalne  Polski.  W  2008  r.  znaczenie  gospodarcze  zarówno sektora kultury, jak i przemysłów kreatywnych było największe w najbardziej rozwiniętych  regionach  (województwach  mazowieckim,  pomorskim,  dolnośląskim  i  śląskim),  gdzie  udział  tego  sektora był wyraźnie wyższy niż w innych regionach kraju62). 

                                                            

61) 62)

 H. Kern (ed.), The Economy of Culture in Europe, KEA Economy Affairs, 2006.    Por.  P.  Lewandowski,  J.  Mućk,  Ł.  Skrok  Znaczenie  gospodarcze  przemysłów  kultury  –  wstęp  do  analizy  problemu,  Instytut  Badań  Strukturalnych, Warszawa, 2010, s. 51–55.

 

 

Monitor Polski

 

– 26 –

Poz. 378

Analiza SWOT kapitału społecznego w Polsce – podsumowanie diagnozy 

MOCNE STRONY   Wzrost wykształcenia i zamożności obywateli   Wysokie  aspiracje  edukacyjne  i  wysoka  aktywność edukacyjna młodych   Duży  dostęp  do  informacji  i  zasobów  sieciowych   Znaczna  skłonność  do  przedsiębiorczości  i powszechna zaradność   Duża otwartość młodych odbiorców na nowe  techniki przekazu medialnego   Aktywny sektor organizacji pozarządowych   Bogate zasoby kulturowe  SŁABE STRONY   Niski poziom zaufania społecznego   Przewaga  postaw  indywidualistycznych  nad  zachowaniami prospołecznymi   Nieumiejętność  współpracy  między  podmiotami  różnych sektorów   Nieumiejętność  wykorzystania  potencjału  instytucji publicznych   Niski  poziom  dialogu  obywatelskiego  i  debaty  publicznej   Brak  spójnego  systemu  rozwijania  kompetencji  społecznych na wszystkich etapach życia   Niesprzyjające  dla  rozwoju  przemysłów  kreatywnych otoczenie instytucjonalne    Brak  mechanizmów  monitorowania  kondycji  kapitału społecznego   Niski poziom kompetencji medialnych, cyfrowych  i językowych   Dysproporcje  w  dostępie  do  edukacji,  w  tym  obywatelskiej, cyfrowej, kulturalnej    ZAGROŻENIA    Brak  powszechnej  świadomości  znaczenia  kapitału społecznego dla rozwoju kraju  Niedostosowanie  oferty  kulturalnej  do  zmieniających  się  wzorców  spędzania  czasu  wolnego   Powolne  zmiany  w  systemie  edukacji  (dzieci,  młodzieży, nauczycieli)  Negatywnie  wpływające  na  rozwój  kapitału  społecznego skutki kryzysu gospodarczego   Uzależnienie  organizacji  pozarządowych  od  środków  publicznych  i  ich  niezdolność  do  generowania własnych środków  Wciąż niska spójność działań promujących Polskę  i  polską  kulturę  na  arenie  międzynarodowej  –  brak efektu synergii w tym obszarze  Wykluczenie  społeczne,  w  tym:  kompetencyjne,  kulturowe, cyfrowe i terytorialne  Zbyt  niska  świadomość  wagi  szeroko  rozumianej  innowacyjności  jako  jednego  z  kluczowych  czynników rozwoju kapitału społecznego 

SZANSE   Docenienie  znaczenia  kapitału  społecznego  dla rozwoju kraju w polityce publicznej    Rosnący kapitał intelektualny   Integracja europejska    Rosnąca  mobilność  w  sferze  edukacji,  kultury, nauki   Rosnąca  świadomość  roli  kultury  w  życiu  społeczno‐gospodarczym   Rosnące  zaangażowanie  obywatelskie  w sektorze  kultury  —  podpisanie  Paktu  dla  Kultury   Rozwijające się systemy wsparcia w sektorze  kultury, w tym inwestycje   Rozwój  społeczeństwa  informacyjnego  oraz  postępująca  cyfryzacja,  w  tym  mediów  i zasobów dziedzictwa kulturowego   Zmiany  wzorców  uczestnictwa  w  życiu  społecznym  sprzyjające  partycypacji  i współdziałaniu   Rozwój infrastruktury przestrzeni publicznej    Możliwość  korzystania  ze  środków  europejskich i innych źródeł finansowania   Chęć działania dla dobra wspólnego   Rosnąca  zdolność  do  zmian  i  podejmowania  ryzyka 

  

 

 

 

 

Monitor Polski

 

– 27 –

Poz. 378

Na podstawie przeprowadzonych analiz można sformułować następujące wyzwania rozwojowe  dla  polityki publicznej w zakresie wzmacniania kapitału społecznego w Polsce do 2020 r.:  a) b) c) d) e) zwiększenie powszechnej świadomości znaczenia kapitału społecznego dla rozwoju kraju,  podniesienie poziomu kompetencji sprzyjających rozwojowi kapitału społecznego,  zwiększenie aktywności i partycypacji społecznej,  poprawa komunikacji społecznej i wymiany wiedzy,  poprawa  wykorzystania  potencjału  kulturowego  i  kreatywnego  w  budowaniu  kapitału  społecznego.  

Przedstawione  wyzwania  skorelowane  są  z  obszarami  diagnozy  kapitału  społecznego,  celem  strategicznym oraz czterema celami szczegółowymi.  

 

 

 

Monitor Polski

 

– 28 –

Poz. 378

IV. Wyzwania i trendy rozwojowe dla kapitału społecznego 

1. Tło historyczne 

Zagadnienie  poziomu  kapitału  społecznego  w  Polsce  należy  rozpatrywać  przede  wszystkim  w kontekście historycznym. Z jednej strony realny socjalizm pozwalał na rozwój kapitału przetrwania  –  opresja  i  ciągły  brak  podstawowych  dóbr  sprzyjały  społecznej  mobilizacji  i  współdziałaniu  o szczególnej  strukturze,  tworzonej  w  opozycji  do  istniejącego  systemu  i  jego  patologii,  z  drugiej  doprowadził  do  likwidacji  sfery  oddolnych  inicjatyw  obywatelskich.  Rodzina  stała  się  miejscem  ucieczki  od  nieakceptowanych  realiów  politycznych,  a  przez  to  miejscem  zamkniętym  i  społecznie  odizolowanym63).  Po  transformacji  nie  zaobserwowano  intensyfikacji  inicjatyw  społeczeństwa  obywatelskiego,  w  skali  porównywalnej  do  rozwiniętych  społeczeństw  Zachodu.  Jednocześnie  nie  rozwinęła  się  struktura  uogólnionego  zaufania  społecznego  ani  też  nie  poprawiło  się  w  istotnym  stopniu  zaufanie  do  instytucji  publicznych.  Tempo  transformacji  powodowało,  iż  zarówno  pod  względem  osobistym,  jak  i  gospodarczym  optymalne  strategie  rozwoju  polegały  na  pełnym  wykorzystaniu  istniejących  struktur  kapitału  społecznego  i  inwestowaniu  w  czynniki  wzrostu  o najszybszym tempie zwrotu.   Przekształcająca się do systemu wolnorynkowego gospodarka odwoływała się do przedsiębiorczości  indywidualnej  i  rodzinnej,  opartej  na  małych  i  średnich  przedsiębiorstwach.  Czynnikiem  najważniejszym  okazały  się  rezerwy  pracy  oraz  kapitał  ludzki.  Upowszechnienie  kształcenia  na  poziomie  wyższym  spowodowało,  że  wynikająca  z  wykształcenia  przewaga  konkurencyjna  na  rynku  pracy  zaczęła  maleć.  Aspiracje  do  wyższego  wykształcenia  osiągnęły  apogeum  w  2008  r.,  od  tego  czasu  odsetek  młodzieży  planującej  studia  na  poziomie  wyższym  zaczął  maleć64).  Prosta  inwestycja  w kapitał  ludzki  przestała  być  z  punktu  widzenia  jednostek  kluczowym  czynnikiem  różnicującym  na  rynku  pracy,  a  z  punktu  widzenia  systemu  gospodarczego  najważniejszym  czynnikiem  wzrostu  produktywności.  Potrzebny  okazuje  się  potencjał  zawarty  w  relacjach  międzyludzkich  –  rozwojowa  forma kapitału społecznego65). (→ wskaźnik celu głównego SRKS66)). 

2. Trendy rozwojowe 

Kryzys społeczeństwa  Na naszych oczach społeczeństwo zmienia się. Miejsce dawnych struktur o tożsamości kształtowanej  przez  czynniki  ekonomiczne  i  polityczne  (np.  tradycyjne  klasy  społeczne)  wypełnia  zindywidualizowana  wielość,  w  której  najważniejszym  źródłem  tożsamości  indywidualnych  i grupowych staje się kultura67).  W  społeczeństwie  głównym  sposobem  koordynacji  działań  i  tworzenia  więzi  (a  więc  także  kapitału  społecznego)  są  procesy  komunikowania  za  pośrednictwem  mediów.  Kompetencje  kulturowe  stają  się kluczowym czynnikiem gwarantującym udaną komunikację.   Jednak  zarówno  rozwój  mediów  i  ich  infrastruktury,  jak  i  rozwój  kultury  odbywa  się  w  kontekście  dominującej  roli  gospodarki,  która  wkracza  w  sferę  ludzkiego  komunikowania  przez  instytucje                                                                  

63) 64)

 Zob. P. Sztompka, Socjologia, Kraków 2005.   Młodzież 2010, Opinie i diagnozy nr 19, CBOS, Warszawa 2011. 

65) Polega ona, jak piszą autorzy raportu „Polska 2030”, „na zdolności ludzi do ufania sobie we wszystkich wymiarach życia – począwszy od  zaufania między jednostkami po zaufanie obywateli do infrastruktury instytucjonalnej państwa”.

66)  Poziom uogólnionego zaufania Polaków. 

67)  A. Touraine, Un nouveau paradigme, Paris 2005. 

 

 

Monitor Polski

 

– 29 –

Poz. 378

wolnego rynku. Wielu badaczy niepokoi się, że taka sytuacja prowadzi do odpersonalizowania więzi  społecznych.  Inni  dostrzegają  jednak,  że  równolegle  rozwijają  się  nowe  formy  tworzenia  więzi  i struktur.  Powstają  one  w  sposób  zracjonalizowany,  z  udziałem  mediów,  służą  jednak  rozwojowi  form  wytwarzania  dóbr  i  usług  poza  logiką  rynku,  w  ramach  tzw.  modeli  społecznej  produkcji  niekomercyjnej68).  Tworzeniu  kapitału  społecznego,  to  jest  poprawie  zaufania  do  instytucji  publicznych,  a  także  tworzeniu  więzi  między  zaangażowanymi  obywatelami,  sprzyja  modernizacja  państwa  przez  włączanie  obywateli  i  społeczeństwa  do  procesów  tworzenia  wiedzy  społecznej  i  projektowania  rozwiązań oraz polityk w ramach modeli Otwartego Rządzenia (Open Government) lub Rządzenia 2.0  (Government 2.0).   Rewolucja w kulturze  Kultura  z  jednej  strony  staje  się  kluczową  sferą  ludzkiego  życia,  o  decydującym  wpływie  na  kształtowanie  indywidualnych  i  zbiorowych  tożsamości  oraz  o  coraz  większym  znaczeniu  dla  wzmacniania  produktywnego  potencjału  społeczeństw.  Z  drugiej  strony  jest  przestrzenią  gwałtownych  przemian,  wynikających  ze  zmian  gospodarczych,  społecznych  i  technologicznych,  a w szczególności z rozwoju mediów cyfrowych. W rezultacie tradycyjny ład normatywny, opierający  się  m.in.  na  podziale  na  kulturę  wysoką  i  niską,  ulega  erozji.  Odhierarchizowana  przestrzeń  kultury  staje  się  obszarem  olbrzymiego  eksperymentu  społecznego,  gdzie  wraz  z  rozwojem  nowych,  zapośredniczonych  medialnie  form  tworzenia  i  uczestnictwa  powstają  nowe  formy  organizacji  społecznej.  Przestrzeń  kultury  staje  się  przestrzenią  nie  tylko  tworzenia,  lecz  także  innowacji  o charakterze  gospodarczym  i  społecznym.  Wzrost  znaczenia  kultury  związany  jest  również  ze  zmieniającą się rolą takich instytucji jak szkoła69).  Analiza form uczestnictwa Polaków w kulturze ujawnia zjawiska zarówno pozytywne, jak i negatywne  z  punktu  widzenia  kapitału  społecznego.  Większość  dostępnych  badań  wskazuje  na  pozytywne  korelacje  między  aktywnością  w  Internecie  a  wielkością  kapitału  społecznego.  Uczestnicy  kultury  cyfrowej,  w  głównej  mierze  ludzie  młodzi,  korzystają  w  pełni  z  możliwości  stwarzanych  przez  partycypacyjny, komunikacyjny i włączający charakter nowych mediów (→ wskaźniki celu 3 SRKS70)).  Spektakularnym przykładem jest polska edycja Wikipedii znajdująca się w ścisłej światowej czołówce  pod  względem  liczby  haseł  i  obserwowanej  aktywności.  Równocześnie  jednak  zmniejsza  się  uczestnictwo  w  innych  formach  kultury:  maleje  czytelnictwo,  zmniejsza  się  także  liczba  osób  uczęszczających do kin (mimo wzrostu sprzedanej liczby biletów) (→ wskaźnik celu 4 SRKS71)).  Kultura  i  uczestnictwo  w  niej  zawsze  były  sferą  społecznego  różnicowania.  W  chwili  obecnej  oś  podziału biegnie wzdłuż form uczestnictwa: z jednej strony rośnie rzesza osób ograniczających się do  biernej  konsumpcji  kultury  w  najprostszym  wydaniu,  tj.  zapośredniczonym  przez  telewizję,  co  nie  sprzyja  wzrostowi  kapitału  społecznego.  Z  drugiej  strony  powstaje  grupa  coraz  bardziej  wyrafinowanych,  aktywnych  uczestników,  którzy  wraz  z  kompetencjami  kulturowymi  budują  także  kapitał społeczny. 

                                                            

68) 69)

 Y. Benkler, Bogactwo sieci, przekł. R. Próchniak, Warszawa 2008.   Les ecoles et leur societes, Paris 2010. 

70)  Odsetek Polaków wykorzystujących Internet jako narzędzie komunikacji społecznej. 

71)  Odsetek Polaków uczestniczących w wybranych obszarach kultury. 

 

 

Monitor Polski

 

– 30 –

Poz. 378

Ożywienie debaty publicznej  Istotnym,  niezwykle  pozytywnym  symptomem  dla  perspektyw  rozwoju  kapitału  społecznego  jest  ożywienie społeczne, którego powodem jest rosnąca zbiorowa troska o kulturę. Eliminacje do tytułu  Europejskiej Stolicy Kultury 2016, Ruch społeczny Obywatele Kultury czy Polskie Forum Obywatelskie  to  tylko  kilka  przykładów  spontanicznej  społecznej  aktywności,  w  wyniku  której  odtwarza  się  autentyczna  sfera  publiczna,  przestrzeń  poważnej  debaty  o  sprawach  publicznych.  Przejawem  tego  świadomego obywatelskiego działania są konkretne efekty: Pakt dla kultury72) (skala ogólnokrajowa)  czy  zaangażowanie  w  tworzenie  programów  rozwoju  metropolitalnego  (np.  tworzenie  Programu  Rozwoju Kultury w Warszawie w sposób partycypacyjny) (→ wskaźniki celu 2 SRKS).  Sygnały  te  sugerują,  że  kultura  może  być  w  Polsce  bardzo  ważną  sferą  tworzenia  kapitału  społecznego,  pod  warunkiem  odpowiedniej  stymulacji  ujawnionego  spontanicznie  potencjału   (→ wskaźnik celu głównego SRKS oraz wskaźnik celu 1 SRKS).  Wzrost znaczenia kobiet Kryzys roku 2008 i wieńcząca go recesja przyspieszyły ujawnienie globalnego trendu rozwijającego się  od  wielu  dekad  –  wzrostu  znaczenia  kobiet  w  strukturze  społecznej73). Zapoczątkowana  w  drugiej  połowie  XX  w.  postindustrialna  transformacja  gospodarki  i  związany  z  nią  rozwój  sektora  usług  wywołały  wzrost  popytu  na  pracę  kobiet.  Ich  masowe  wkroczenie  na  rynek  pracy  przyspieszyło  faktyczną  emancypację,  zwiększyło  autonomię  i  umożliwiło  realizowanie  indywidualnych  strategii  rozwojowych.  Do  najważniejszych  należy  zaliczyć  inwestycje  w  kształcenie,  w  efekcie  dziś  we  wszystkich  krajach  OECD,  z  wyjątkiem  Japonii,  kobiety  dysponują  większym  kapitałem  ludzkim  niż  mężczyźni. W świetle dalszej transformacji i dematerializacji gospodarki powoduje to, że są one coraz  lepiej przygotowane nie tylko do podejmowania pracy w nowo powstających zawodach, lecz również  do przejmowania ważnych pozycji w strukturze społecznej, z gospodarką i polityką włącznie.  W Polsce, podobnie jak w innych krajach OECD, widać wyraźnie rosnącą przewagę kobiet w zakresie  kapitału  ludzkiego.  Świadomość  własnego  potencjału  indywidualnego  stała  się  powodem  do  mobilizacji  społecznej,  której  spektakularnym  przejawem  jest  Kongres  Kobiet.  Kongres  i  związane  z nim  oraz  ruchami  emancypacyjnymi  inicjatywy  składają  się  na  ważny  i  trwały  proces  budowy  kapitału społecznego w Polsce. Ze względu na emancypacyjny charakter tego procesu spodziewać się  należy,  że  będzie  on  także  istotnym  źródłem  innowacji  społecznych,  organizacyjnych  i instytucjonalnych  (ich  tworzenie,  obok  przejmowania  pozycji  zdominowanych  przez  mężczyzn,  będzie  elementem  strategii  uzyskiwania  wpływu  na  strukturę  społeczną)74)  (→  wskaźniki  celu  2  SRKS).  Starzenie się społeczeństw W  najbliższych  dziesięcioleciach  pogłębi  się  proces  starzenia  społeczeństw  europejskich.  W  Polsce  według prognozy GUS za sprawą przewidywanej malejącej liczby urodzeń oraz wzrostu przeciętnego  dalszego trwania życia odsetek osób w wieku 65+, który w 2010 r. wynosił 13,6%, wzrośnie do 23,2%  w  2035  r.75)  Ta  zmiana  demograficzna  stawia  społeczeństwo  polskie  przed  istotnymi  wyzwaniami,  zarówno  systemowymi,  jak  reforma  systemu  emerytalnego  czy  organizacja  opieki  nad  osobami                                                              

72)

 Pakt dla Kultury — dokument został podpisany dnia 14 maja 2011 r. przez Premiera Donalda Tuska i ruch społeczny Obywateli Kultury,  w obecności Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego i ministra w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Michała  Boniego. Przygotowany i negocjowany był przez ruch Obywateli Kultury. 

73)  A. Touraine, Le monde des femmes, Paris 2006. 

74)  Tamże oraz R. Inglehart, P. Norris, Rising Tide, New York 2003. 

75)  W tym samym okresie odsetek osób najstarszych – w wieku 80 lat i więcej wzrośnie ponad dwukrotnie – z 3,5% do 7,2%. 

75)  Prognoza ludności na lata 2008–2035 GUS, Warszawa 2009, s. 149 i n., s. 219. 

 

 

Monitor Polski

 

– 31 –

Poz. 378

najstarszymi, jak i społecznymi, jak aktywizacja społeczna osób w wieku emerytalnym. Ten ostatni cel  wydaje  się  szczególnie  istotny  z  uwagi  na  to,  że  –  jak  już  wspomniano  –  omawiana  grupa  w mniejszym stopniu niż pozostali korzysta z nowych mediów, obejmujących coraz więcej wymiarów  życia społecznego, a także, jak wskazują badania, poziom kapitału społecznego wśród tych osób jest  nieco  niższy  niż  przeciętny76).  Skuteczne  stawienie  czoła  tym  wyzwaniom,  uzyskanie  aprobaty  społecznej  dla  wdrażanych  rozwiązań  oraz  zaangażowanie  obywateli  w  ich  realizację  zależeć  będą  m.in. od siły międzypokoleniowej solidarności oraz od poziomu kapitału społecznego.  Napływ imigrantów  W  ostatnich  latach  problem  integracji  imigrantów  ponownie  stał  się  jednym  z  ważniejszych  priorytetów  w  polityce  UE.  Jednym  z  istotnych  tego  wyrazów  było  ustanowienie  przez  Parlament  Europejski  i  Radę  Europy  roku  2008  Europejskim  Rokiem  Dialogu  Międzykulturowego.  W społeczeństwach  Europy  Zachodniej  proces  integracji  imigrantów  jawi  się  jako  istotny  czynnik  kształtujący  poziom  kapitału  społecznego  wspólnoty  obywateli  danego  kraju,  obustronne  zrozumienie  i  szacunek  dla  odrębnych  wartości  i  przekonań  kulturowych  warunkuje  budowę  wzajemnego zaufania oraz wolę i zdolność współpracy.  W  Polsce  od  kilkunastu  lat  obserwujemy  systematyczny  wzrost  napływu  imigrantów.  Dla  przykładu  w 1998  r.  wojewodowie  wydali  około  5  tys.  decyzji  zezwalających  cudzoziemcom  na  zamieszkanie  w naszym  kraju  na  czas  oznaczony,  natomiast  12  lat  później  takich  decyzji  było  sześciokrotnie  więcej77).  Z  drugiej  jednak  strony  skala  imigracji  do  naszego  kraju  pozostaje  wciąż  na  stosunkowo  niskim  poziomie;  nadal  jesteśmy  zdecydowanie  mniej  atrakcyjnym  krajem  docelowym  dla  przybyszów z krajów rozwijających się niż tradycyjne kraje imigracyjne, takie jak np. Francja, Niemcy  czy  Wielka  Brytania78).  Według  szacunków  OECD  w  2009  r.  do  Polski  napłynęło  41,3  tys.  obcokrajowców,  niemal  15  razy  mniej  niż  do  Niemiec  oraz  ponad  10  razy  mniej  niż  do  Wielkiej  Brytanii. Z tego względu wydaje się, że w perspektywie najbliżej dekady znaczenie procesu integracji  nowo  przybywających  cudzoziemców  –  obecnie  mniej  istotne  –  będzie  stopniowo  rosło,  wpływając  w przyszłości także na poziom kapitału społecznego wśród ogółu obywateli. Oznacza to konieczność  opracowania  całościowego  i  elastycznego  modelu  polskiej  polityki  integracji  cudzoziemców,  której  głównym  celem  będzie  zapewnienie  cudzoziemcowi  legalnie  przebywającemu  w  Polsce  dostępu  do  usług,  które  pozwolą  mu  podejmować  zatrudnienie  oraz  uzyskać  samodzielność  ekonomiczną,  a także zachęcać do udziału w życiu publicznym, społecznym i kulturalnym kraju.  Podsumowanie  Na Polskę oddziaływają globalne trendy, które kształtować będą przyszłość, ale ich wpływ na różne  aspekty polskiego społeczeństwa nie jest jednoznaczny. Wzrost kapitału społecznego potrzebny jest  nie  tylko  dla  poprawy  zdolności  współpracy,  lecz  także  dla  zwiększenia  innowacyjności  polskiego  społeczeństwa  i  gospodarki79),  która  z  kolei  w  świetle  współczesnych  teorii  wzrostu  decyduje  o konkurencyjności.  Pozytywna  zmiana  jest  możliwością,  nie  jest  wszakże  koniecznością,  zależeć  będzie  od  sumy  indywidualnych  wyborów  Polaków  jako  pracowników,  konsumentów,  uczestników                                                                  

  Niższy  odsetek  osób  ogólnie  ufających  innym  zanotowano  w  grupie  wiekowej  55–64  oraz  wśród  emerytów  i  rencistów,  por.  Zaufanie  Społeczne Komunikat z badań, BS/29/2010, CBOS, Warszawa 2010, s. 6. 

77)  Dane zaczerpnięto ze strony internetowej Urzędu do Spraw Cudzoziemców, por. http://www.udsc.gov.pl/Zestawienia,roczne,233.html. 

78)  Por. Cudzoziemcy w Polsce, Biuletyn nr 6, Fundacja Inicjatyw Społeczno‐Ekonomicznych, kwiecień 2008, s. 5 i 9, a także Zapotrzebowanie  na  pracę  obcokrajowców  w  Polsce.  Próba  analizy  i  wniosków  dla  polityki  migracyjnej,  Instytut  Spraw  Publicznych,  Krajowa  Izba  Gospodarcza, Warszawa 2005, s. 26. 

79)  A. Żołnierski, Badanie kapitału społecznego i innowacyjności polskich przedsiębiorstw, w druku. 

76)

 

 

Monitor Polski

 

– 32 –

Poz. 378

kultury  i  obywateli.  Wybory  te  jednak  nie  dokonują  się  w  normatywnej  próżni,  przestrzeń  wartości  kształtowana jest przez kulturę, gospodarkę, przy istotnym udziale historii i polityki. 

3. Opis wyzwań rozwojowych dla kapitału społecznego  

              a) Zwiększenie  powszechnej  świadomości  znaczenia  kapitału  społecznego  dla  rozwoju  kraju 

Brak  powszechnej  świadomości,  jak  ważną  rolę  w  rozwoju  i  odnoszeniu  sukcesów  –  na  gruncie  zbiorowym,  ale  także  jednostkowym  –  odgrywa  kapitał  społeczny,  powoduje,  iż  w  Polsce  nad  zachowaniami prospołecznymi ciągle dominują postawy indywidualistyczne.  Jak wynika z diagnozy, mimo przekonania o większej efektywności wspólnie podejmowanych działań,  większość  Polaków  nie  ufa  sobie  nawzajem  i  obawia  się  współpracy.  Szczególnie  niski  poziom  zaufania cechuje relacje między obywatelami a instytucjami80). Zaufanie jest podstawą współdziałania  w  sferze  relacji  prywatnych,  ale  przynosi  także  wymierne  efekty  ekonomiczne  w dziedzinie  relacji  formalnych,  objętych  kontraktem,  regulacjami  i  przepisami81).  Kapitał  społeczny  w Polsce  przybiera  najczęściej  postać  zamkniętych  sieci  społecznych,  funkcjonujących  w  izolacji  od  instytucji  i  siebie  nawzajem82). Tym samym przestrzeń relacji społecznych ulega fragmentacji, a społeczeństwo polskie  wciąż  nastawione  jest  raczej  na  przetrwanie  i  adaptację  niż  rozwój  i innowacyjność.  Warunkiem  zmiany  wzorców  przetrwania  i  adaptacji  na  wzorzec  rozwojowy  jest  nie  tylko  podjęcie  działań  pozytywnie  oddziałujących  na  poziom  kapitału  społecznego,  ale  też  zwiększanie  powszechnej  świadomości w tym zakresie.      b) Podniesienie poziomu kompetencji sprzyjających rozwojowi kapitału społecznego     Postawy  i  kompetencje  budujące  kapitał  społeczny,  za  które  w  niniejszej  strategii  uznano  przede  wszystkim  kooperatywność,  komunikatywność  i  kreatywność,  warunkują  zdolność  do  funkcjonowania  w  dynamicznie  zmieniającej  się  dzisiaj  rzeczywistości.  Jak  wynika  z  diagnozy,  polskiemu  społeczeństwu  są  one  szczególnie  potrzebne.  Rozwijanie  postaw  i  kompetencji  społecznych powinno być jedną z horyzontalnych zasad systemu edukacyjnego. Niezbędna jest pełna  realizacja  do  2016  r.  przygotowanej  przez  MEN  podstawy  programowej  w  zakresie  edukacji  obywatelskiej,  kulturalnej  i  medialnej,  przyczyniająca  się  do  rzeczywistego  nabywania  postaw  i kompetencji społecznych.  Podniesienie  poziomu  kompetencji  rozwijających  kapitał  społeczny  wymaga  nie  tylko  modyfikacji  programów i treści nauczania, ale również głębokich zmian w samym systemie edukacji. Szczególnie  istotna jest w tym względzie poprawa systemu kształcenia nauczycieli i podniesienie prestiżu zawodu  nauczyciela. Ważne jest także podnoszenie jakości szkolnictwa wyższego oraz dbanie o wysoką jakość  badań naukowych, wiedza staje się bowiem podstawowym czynnikiem rozwoju społeczeństwa, a tym  samym  państwa  i  gospodarki.  Istotne  jest  zatem  inwestowanie  w  szeroko  rozumianą  politykę                                                                  

80)

  Zaufanie  –  w  istocie  oznaczające  subiektywną  pewność,  że  „inni”  będą  uwzględniali  w  swoich  działaniach  również  moje,  a  nie  tylko  własne dobro (encrusted interest) – kryje w sobie cały szereg innych fundamentalnych wartości: otwartość, uczciwość, przestrzeganie  reguł wzajemności, odpowiedzialność. 

81)  J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza społeczna 2009. Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2009.  

82)  Raport Polska 2030. 

 

 

Monitor Polski

 

– 33 –

Poz. 378

edukacyjną  i  naukową,  która  charakteryzuje  się  najwyższą  stopą  zwrotu,  mimo  że  jest  odłożona  w czasie.  Postawy  i  kompetencje  społeczne  kształtują  się  nie  tylko  w  systemie  szkolnym,  ale  w  różnych  instytucjach  i  obszarach  życia  społecznego.  W  tym  kontekście  istotne  jest  usprawnienie  procesu  kształcenia  liderów  i  animatorów  społecznych.  Efektem  wzrostu  poziomu  wykształcenia  społeczeństwa są wyższe aspiracje kulturalne, medialne i obywatelskie.   Stwarza  to  nowe  rodzaje  oczekiwań  wobec  instytucji  edukacyjnych  i  kulturalnych,  co  wymaga  nowego  zdefiniowania  zadań,  wypracowania  wzorów  współpracy  międzysektorowej,  w  poprzek  podziałów  branżowych,  ale  także  geograficznych.  Podjęcie  współpracy  między  szkołami  i przedszkolami,  instytucjami  społeczno‐kulturalnymi,  organizacjami  pozarządowymi  i  animatorami,  mające  na  celu  wspieranie  pozaformalnego  kształcenia  na  rzecz  edukacji  obywatelskiej,  kulturalnej  i medialnej, jest jednym z podstawowych zadań w obrębie tego wyzwania.      c) Zwiększenie aktywności i partycypacji społecznej 

 

Nadrzędną  zasadą,  na  której  powinny  opierać  się  wszystkie  działania  związane  z  poprawą  partycypacji  społecznej,  jest  konstytucyjna  zasada  subsydiarności,  mająca  swoje  odzwierciedlenie  w zasadzie  horyzontalnej  Strategii  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  „partnerstwo  i  współdziałanie”.  Zgodnie  z  nią  państwo  powinno  tworzyć  warunki  rozwoju  aktywności  obywatelskiej  i  zwiększania  wpływu  obywateli  na  polityki  publiczne,  z  poszanowaniem  autonomii  obywatelskiej  i  jej  różnorodności w sferze działań i poglądów. Partnerstwo powinno opierać się na wzajemnym zaufaniu  i  budowaniu  przejrzystych  relacji  na  linii  państwo  –  obywatel.  Dlatego  wyzwaniem  dla  polityki  publicznej  jest  poprawa  warunków  służących  zwiększaniu  udziału  obywateli  w  realizacji  i  kontroli  działań administracji publicznej.  Zadania z tym związane są w dużej mierze domeną strategii Sprawne państwo, jednak wysoki poziom  kapitału społecznego jest podstawą spontanicznej aktywności i współdziałania. Potrzebna jest zatem  spójna polityka państwa w tym obszarze.   Tworzenie  warunków  rozwoju  partycypacji  społecznej  i  aktywności  obywatelskiej  wymaga  sieci  zabezpieczeń  prawnych,  organizacyjnych,  społecznych  i  etycznych  chroniących  przed  przechwytywaniem,  zawłaszczaniem  i  nadużywaniem  cudzych  i  wspólnotowych  zasobów.  Zaufanie  społeczne  rozwija  się  wtedy,  gdy  w  relacjach  społecznych  zachowania  kooperatywne  spotykają  się  z kooperatywną odpowiedzią partnerów tych relacji. Ważne w tym zakresie jest zbudowanie podstaw  prawno‐instytucjonalnych  i  mechanizmów  umożliwiających  rozwój  dialogu  obywatelskiego  oraz  ekonomii społecznej.  Naturalną przestrzenią spotkań i dialogu obywatelskiego ze względu na swoją otwartość dla różnych  uczestników  życia  społecznego  jest  przestrzeń  publiczna,  która  jest  podstawą  spójności  społecznej.  Trzeba  przy  tym  wziąć  pod  uwagę  także  funkcję  emancypacyjną  przestrzeni  publicznej,  wypełnianą  w stosunku do grup czy środowisk o niewystarczającej „sile przebicia”, mniej licznych, pozbawionych  równych szans w ekspresji swoich oczekiwań i interesów. Niwelowanie różnic w poziomie aktywności  obywatelskiej  przez  wsparcie  aktywności  osób  wykluczonych  społecznie  jest  jednym  z ważniejszych  zadań w obrębie wyzwania.  Szczególną formą partycypacji w procesie stanowienia prawa oraz kształtowania polityki państwa jest  zagwarantowany  konstytucyjnie  dialog  społeczny.  Jego  istota  polega  na  prezentacji  poglądów         

Monitor Polski

 

– 34 –

Poz. 378

i koncepcji  (często  odmiennych),  uwzględniających  szeroko  pojęty  interes  społeczny.  Instytucjonalnym wyrazem dialogu społecznego na poziomie centralnym jest Trójstronna Komisja do  Spraw  Społeczno‐Gospodarczych,  natomiast  na  szczeblu  regionalnym  taką  rolę  spełniają  wojewódzkie  komisje  dialogu  społecznego,  dzięki  którym  rozwiązywanie  problemów  społeczności  lokalnych staje się realne i akceptowane.   Dla  zwiększenia  partycypacji  i  aktywności  obywatelskiej  ważny  jest  także  rozwój  obszaru  ekonomii  społecznej,  gdzie  zakłada  się  działanie  w  oparciu  o  zasadę  solidarności,  nienastawienie  na  zysk,  reinwestowanie  większości  uzyskiwanych  nadwyżek,  a  nie  przekazywanie  ich  udziałowcom  oraz  powszechny  udział  wolontariuszy.  Do  tworzenia  wartości  społecznej  oraz  wzrostu  wzajemnego  zaufania przyczynia się także społeczna  odpowiedzialność biznesu, w której interes społeczny może  być  uwzględniany  dobrowolnie  przez  firmy  w  ich  działalności  biznesowej.  Właściwym  punktem  odniesienia  dla  zaangażowania  podmiotów  gospodarczych  w  procesy  rozwoju  społecznego  jest  kryterium zrównoważonego rozwoju.   Jednym  z  efektów  rosnącego  znaczenia  społecznej  odpowiedzialności  biznesu  staje  się  wolontariat  pracowniczy  będący  wyrazem  filantropijnej  działalności  przedsiębiorstw.  W  jego  ramach  przedsiębiorstwa  udostępniają  czas  swoich  pracowników  (ale  i  wiedzę  oraz  zasoby  know‐how)  dla  realizacji  przedsięwzięć  ważnych  ze  społecznego  punktu  widzenia.  Wolontariat  zarówno  w  jego  wymiarze  korporacyjnym,  jak  i  indywidualnym  jest  przejawem  aktywności  obywatelskiej,  wpływającym na intensyfikację postaw kooperacji i wzrost wzajemnego zaufania, przez co przyczyni  się  do  wzrostu  kapitału  społecznego.  Wolontariat  pełni  również  znaczącą  rolę  w  zwiększeniu  integracji  i  solidarności  społecznej.  Rozwój  wolontariatu  jest  istotnym  wyzwaniem  ze  względu  na  rosnące znaczenie problemów, takich jak wykluczenie społeczne czy dyskryminacja.      d) Poprawa komunikacji społecznej i wymiany wiedzy     Ogromnym  wyzwaniem  dla  polityki  publicznej  w  domenie  mediów  i  komunikacji  społecznej  jest  stworzenie  spójnej  i  całościowej  koncepcji  działań  przez  zdefiniowanie  misji  publicznej  mediów  i określenie efektywnego sposobu jej realizowania.  Niezbędne są regulacje wspierające rozwój komunikacji jako usługi powszechnej, podniesienie jakości  oferty oraz odpowiedzialności społecznej mediów przy jednoczesnym zagwarantowaniu ich wolności.  Polityka  publiczna  w  coraz  większym  stopniu  powinna  być  zorientowana  na  zwalczanie  przestępczości  oraz  wzmacnianie  bezpieczeństwa  i  ochrony  prywatności  uczestników  komunikowania, ochronę praw człowieka i obywatela oraz interesów uczestników komunikacji.   Strategiczne  znaczenie  ma  rozwój  domeny  publicznej  oraz  elektronicznego  dostępu  do  treści  dziedzictwa  kulturowego  i  zasobów  wiedzy.  Władza  publiczna  we  współpracy  z  podmiotami  rynkowymi  powinna  wspierać  dynamiczny  rozwój  nowych  technologii  przez  unowocześnienie  infrastruktury  sieciowej  i  zmiany  regulacyjne  sprzyjające  personalizacji  treści  i  form  komunikacji.  Efektem  może  być  zmarginalizowanie  roli  mediów  tradycyjnych,  jeżeli  te  nie  dokonają  koniecznej  modernizacji  własnej  struktury  i  oferty.  Trzeba  przy  tym  mieć  na  uwadze  ryzyko  związane  z wykluczeniem  cyfrowym.  Część  użytkowników  emigruje  do  sfery  nowych  technologii,  dających  nowe możliwości komunikacyjne, a inni, o niższej kompetencji kulturowej i technologicznej, nie mogą  przekroczyć bariery dostępu do nowych mediów sieciowych.   Rozszerzenie  się  dostępu  do  Internetu  znacznie  zmieniło  sytuację  mediów  lokalnych  i  społecznych,  których  wspieranie  jest  istotnym  zadaniem  polityki  publicznej.  Możliwe  stało  się  tworzenie         

Monitor Polski

 

– 35 –

Poz. 378

niezależnych  stron  informacyjnych  oraz  nieoficjalnych  platform  komunikacji  w  społecznościach  lokalnych. Takie lokalne, osiedlowe fora wymiany informacji czy blogi mogą stać się zalążkiem działań  społecznych  na  rzecz  najbliższego  otoczenia,  których  przeprowadzenie  nie  byłoby  możliwe  bez  skutecznych narzędzi komunikacji. Dzięki nim poszerza się przestrzeń publiczna i wzmacnia poczucie  lokalnej tożsamości.   Należy  uznać  także  podstawową  rolę  mediów  masowych  w  budowaniu  poczucia  wspólnoty  i wspólnej  tożsamości  oraz  mediów  sieciowych  w  zapewnieniu  zdemokratyzowanej,  poziomej  komunikacji,  wspierającej  budowanie  zaufania.  Sieciowe  formy  komunikowania  tworzą  wspólnoty  wiedzy  i  doświadczeń  oraz  przestrzeń  dla  debaty  publicznej  angażującej  szerokie  grono  obywateli  i instytucji.  Polityka  publiczna  powinna  zmierzać  do  wzmacniania  otwartości  mediów  i  systemów  komunikowania, umożliwiając tym samym współpracę między rozmaitymi nadawcami oraz wymianę  treści zarówno na poziomie lokalnym, krajowym, jak i międzynarodowym.        e) Poprawa  wykorzystania  potencjału  kulturowego  i  kreatywnego  w  budowaniu  kapitału  społecznego 

Potencjał kulturowy i kreatywny nie jest przypisany do jakiejkolwiek sfery życia (np. sztuki, nauki czy  technologii),  ale  raczej  posiada  zdolność  wiązania  ich  ze  sobą.  Oznacza  to,  że  twórczość  staje  się  produktywna, o ile wspiera ją wysoki potencjał kreatywny, a więc przede wszystkim sieci stosunków  społecznych. Im gęstsze (choć niekoniecznie mocne) są systemy relacji między jednostkami i grupami,  tym  większe  prawdopodobieństwo,  że  wygenerują  one  zjawiska  nowe  i  wartościowe  społecznie.  Potrzebny jest zatem rozwój mechanizmów wsparcia i współpracy między różnymi podmiotami oraz  osobami działającymi w sektorze kultury i kreatywności.   Ważnym  czynnikiem  kapitału  społecznego  jest  przynależność  do  danej  społeczności,  która  stanowi  dla  jednostek  szczególną  wartość.  Podzielana  atrakcyjna  tożsamość  społeczna  i  kulturowa  pobudza  solidarność  między  ludźmi,  a  także  między  różnymi  mikrospołecznościami,  zaś  jej  brak  powoduje  rezygnację  ze  współpracy  na  rzecz  „grodzenia”,  „segregacji”  i  „prywatyzacji”.  Z  poczucia  przynależności  wyrasta  też  poczucie  współodpowiedzialności  za  wspólne  zasoby  i  dobra  publiczne,  jego brak prowadzi zaś do obojętności oraz rozluźniania kontroli społecznej.   Z  uwagi  na  współczesne  sposoby  uczestniczenia  w  kulturze  zdominowane  przez  nowe  technologie,  istotnym  zadaniem  polityki  publicznej  jest  wsparcie  procesu  digitalizacji  dziedzictwa  kulturowego.  Nowoczesne  technologie  informacyjne,  a  zwłaszcza  Internet,  odgrywają  ogromną  rolę  w  obszarze  kultury  i  kreatywności.  Aktywne  uczestnictwo  w  sieciach  komunikacyjnych  stanowi  składnik  potencjału kreatywnego.   Dla kształtowania potencjału kulturowego i kreatywnego istotne jest wzmacnianie relacji społecznych  sprzyjających  twórczości.  Trzeba  jednak  pamiętać,  że  oprócz  „miękkich”  rozwiązań,  rezydujących  w wartościach,  przyzwyczajeniach  i  ludzkich  postawach,  na  rozwój  tych  potencjałów  wpływają  „twarde” uwarunkowania, a więc prawne, instytucjonalne i technologiczne.   Potencjał  kreatywny  i  kulturowy  jest  również  czynnikiem  kapitału  społecznego  odgrywającym  znaczącą  rolę  w  gospodarce  opartej  na  wiedzy  i  warunkującym  innowacyjność  uznawaną  coraz  częściej  za  kluczowy  mechanizm  zmiany  i  rozwoju.  Rozwój  technologiczny  i  innowacje  we  współczesnej  gospodarce  osadzone  są  w  ogólnym  klimacie  aktywności  twórczej  i  otwartości  na  nowość.  Tymczasem  w  Polsce  nadal  nie  traktuje  się  twórczości  i  kultury  jako  istotnego  zasobu 

 

 

Monitor Polski

 

– 36 –

Poz. 378

rozwojowego.  Dlatego  też  niezbędne  są  działania  związane  z  ożywieniem  debaty  publicznej  o kreatywności i kulturze w kontekście osiągania celów zarówno społecznych, jak i gospodarczych.   W  ciągu  najbliższych  dziesięciu  lat  Polska  będzie  stopniowo  wyczerpywać  potencjał  rozwojowy  związany  z  fazą  doganiania  gospodarek  wysoko  rozwiniętych.  Tymczasem,  aby  zapewnić  sobie  pozycję konkurencyjną, Polska powinna stać się twórcą kreatywnych rozwiązań. Rozwój przemysłów  kultury  i  przemysłów  kreatywnych,  przy  jednoczesnym  zwiększeniu  dywersyfikacji  źródeł  finansowania, staje się z tej perspektywy pilnym zadaniem planowania strategicznego.  Ważną  kwestią  dla  rozwoju  kultury  jest  mecenat.  Niezbędne  jest  stworzenie  ram  prawno‐  ‐instytucjonalnych  dla  mecenatu  prywatnego  i  publicznego.  W  tym  kontekście  konieczne  jest,  z jednej  strony,  zwiększenie  dostępu  do  kultury,  z  drugiej  –  podniesienie  efektywności  funkcjonowania instytucji kulturalnych. Ważnym zadaniem w obrębie tego wyzwania jest budowanie  spójnego wizerunku Polski za granicą. 

 

 

Monitor Polski

 

– 37 –

Poz. 378

V. Wizja i zasady rozwoju kapitału społecznego  

1. Definicja kapitału społecznego  

W Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego przyjęto następującą definicję:      

     

Kapitał społeczny to, wynikająca z zaufania oraz obowiązujących   norm i wzorów postępowania, zdolność obywateli do mobilizacji i łączenia zasobów,  która sprzyja kreatywności oraz wzmacnia wolę współpracy i porozumienia   w osiąganiu wspólnych celów. 

Relacje, które budowane są na zaufaniu, sprzyjają współpracy, komunikacji i kreatywności oraz wiążą  jednostkę  ze  społeczeństwem  w  sposób  umożliwiający  jej  współdziałanie  z  innymi  i  realizowanie  wspólnych  celów.  Charakter  tych  relacji  uwarunkowany  jest  przede  wszystkim  cechami  struktury  społecznej, a więc normami, wzorcami, wartościami i kompetencjami społecznymi. Zaufanie lub jego  brak jest efektem realnych doświadczeń i kształtuje się w praktyce życia społecznego. Wymaga zatem  stabilnego  oparcia  w  „infrastrukturze  społecznej”,  rozumianej  szeroko  jako  instytucje,  sieci  i przestrzenie, w których relacje te mogą przebiegać. Ważnym elementem infrastruktury społecznej  jest sprzyjająca przestrzeń publiczna, a więc urzędy, instytucje kultury, szkoły czy parki, ale też media  publiczne.  Jako  dokument  rządowy,  SRKS  może  wpływać  na  jakość  przestrzeni  publicznej  przez  zmiany systemowe w programach działania różnych instytucji czy zmiany legislacyjne.   Przyjęcie  tak  rozumianej  koncepcji  kapitału  społecznego  stanowi  podstawę  działań  proponowanych  w SRKS. Trzeba też zaznaczyć, że nacisk kładziony jest na bardziej efektywne wykorzystanie istniejącej  już infrastruktury i wszelkich zasobów przyczyniających się do tworzenia kapitału społecznego oraz na  zintegrowanie i uporządkowanie już istniejących inicjatyw.  

2. Wizja 

Wizją Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego jest społeczeństwo, w którym: 

1) obywatele chcą i potrafią angażować się we współdziałanie na rzecz dobra publicznego, mają  dostęp  do  wiarygodnej  i  rzetelnej  informacji  o  sprawach  publicznych,  a  także  niezbędne  kompetencje,  dzięki  czemu  mogą  racjonalnie,  na  podstawie  faktów,  włączać  się  w  debatę  publiczną i brać czynny udział w podejmowaniu decyzji ich dotyczących; 

2) różnorodność  talentów,  umiejętności,  kompetencji  i  punktów  widzenia  znajduje  wspólną  przestrzeń  aktywności,  służąc  tworzeniu  innowacji  w  sferze  społecznej,  gospodarczej  i kulturowej,  a  systemy  edukacji  powszechnej,  w  tym  ustawicznej,  działają  na  rzecz  kształtowania postaw i kompetencji społecznych;  

3) obywatele  i  grupy  mają  równy  dostęp  do  kanałów  artykulacji  potrzeb  i  postulatów,  dzięki  czemu  można  formułować  polityki  społeczne,  skutecznie  podnoszące  jakość  życia,  wzmacniające  spójność  i  poczucie  przynależności  do  wspólnoty  społecznej,  a  także  przyczyniające się do zrównoważonego rozwoju kraju; 

4) komunikacja  w  sferze  publicznej  jest  wolna  od  zniekształceń,  oparta  na  zasadach  szacunku,  tolerancji,  odpowiedzialności,  otwartości  i  uczciwości;  wykorzystuje  wysokiej  jakości  treści,  oraz  Technologie  Informacyjno‐Komunikacyjne  w  życiu  społecznym,  sprzyjając  tym  samym  wzajemnemu  zrozumieniu  różnorodnych  grup  społecznych,  obywateli  i  instytucji,  uzgadnianiu wspólnych celów i angażowaniu się w działania na ich rzecz;     

Monitor Polski

 

– 38 –

Poz. 378

5) instytucje  tworzą  przestrzenie  wspólnych  wartości  i  kształtowania  się  więzi  społecznych,  sprzyjają zaufaniu, swobodnemu zrzeszaniu się oraz wymianie wiedzy i doświadczeń. 

3. Misja  

Misją polityki publicznej w zakresie rozwijania kapitału społecznego jest:  

TWORZENIE, UTRZYMYWANIE I DOSKONALENIE WARUNKÓW  ROZWOJU KAPITAŁU SPOŁECZNEGO W POLSCE PRZEZ WSPIERANIE DZIAŁAŃ   NA RZECZ AKTYWNOŚCI I KREATYWNOŚCI OBYWATELI   ORAZ ICH WSPÓŁPRACY DLA DOBRA WSPÓLNEGO  4. Zasady horyzontalne  

Strategia  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  zakłada  uwzględnianie  w  realizacji  wszystkich  celów,  priorytetów i kierunków działań następujących zasad horyzontalnych83):      wzmacnianie spójności społecznej, więzi społecznych i solidarności społecznej,  upowszechnianie  otwartości,  tolerancji  i  szacunku  dla  innych  ludzi  jako  zasad  współżycia  społecznego,  zwalczanie wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, rasę, kolor skóry, pochodzenie  etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne  lub  inne  poglądy,  przynależność  do  mniejszości  narodowej,  majątek,  urodzenie,  niepełnosprawność lub orientację seksualną,  wyrównywanie szans grup i środowisk wykluczonych społecznie lub zagrożonych społeczną  marginalizacją,  partnerstwo  i  współdziałanie  podmiotów  sektora  publicznego  z  obywatelami  oraz  ich  reprezentantami, w szczególności organizacjami obywatelskimi,  wzmacnianie  wspólnot  lokalnych  przez  wspieranie  rozwoju  ich  podmiotowości,  wzajemnej  pomocy wspólnot lokalnych oraz wymiany usług lokalnych,  innowacyjność, efektywne wykorzystanie nowych technologii w rozwoju społecznym. 

     

                                                            

83)

 W odniesieniu do zasady horyzontalnej dotyczącej zwalczania wszelkiej dyskryminacji, wszelkie działania projektowe podejmowane na  poziomie implementacji SRKS będą brały pod uwagę – przy ich planowaniu i realizacji – konieczność zapewnienia równego dostępu do  usług, towarów i środowiska zabudowanego dla osób niepełnosprawnych. 

 

 

Monitor Polski

 

– 39 –

Poz. 378

VI.  Cele, priorytety i kierunki działań 

Cel  główny.  Wzmocnienie  udziału  kapitału  społecznego  w  rozwoju  społeczno‐  ‐gospodarczym Polski 

Cel główny SRKS będzie realizowany przez cztery cele szczegółowe:    Cel 1. Kształtowanie postaw sprzyjających kooperacji, kreatywności oraz komunikacji.  Cel 2. Poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie publiczne.  Cel 3. Usprawnienie procesów komunikacji społecznej oraz wymiany wiedzy.  Cel 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego.  

 

Powyższe  cele  szczegółowe  są  ze  sobą  powiązane  i  przenikają  się.  Realizacja  poszczególnych  priorytetów i kierunków działań w odniesieniu do jednego celu szczegółowego wpływa na osiąganie  pozostałych celów szczegółowych oraz celu strategicznego.  Do  pełnej  realizacji  wszystkich  celów  niezbędne  jest  współdziałanie  różnych  podmiotów  aktywnych  w sferze  społecznej:  podmiotów  publicznych,  organizacji  społecznych,  administracji  samorządowej  czy podmiotów prywatnych. 

Cel  szczegółowy  1.  Kształtowanie  postaw  sprzyjających  kooperacji,  kreatywności  oraz  komunikacji  

Przez postawy sprzyjające kooperacji, kreatywności oraz komunikacji rozumie się postawy budujące  kapitał  społeczny,  rozwijane  w  trakcie  edukacji:  obywatelskiej,  medialnej,  kulturalnej,  przyrodniczej84), a także sportowej.   Cel szczegółowy 1.  Kształtowanie  postaw  sprzyjających  kooperatywności,  kreatywności  oraz  komunikacji będzie realizowany przez następujące priorytety Strategii: 

Priorytet Strategii 1.1.   Wspieranie  edukacji  formalnej  w  zakresie  metod  nauczania  sprzyjających  kooperacji,  kreatywności  i  komunikacji  oraz  rozwijanie  demokratycznej  kultury szkoły.  Priorytet Strategii 1.2.   Wspieranie  edukacji  innej  niż  formalna85)  ukierunkowanej  na  kooperację,  kreatywność i komunikację społeczną.   Priorytet  Strategii  1.1.  Wspieranie  edukacji  formalnej  w  zakresie  metod  nauczania  sprzyjających  kooperacji, kreatywności i komunikacji oraz rozwijanie demokratycznej kultury szkoły  Priorytet będzie realizowany z jednej strony przez zmiany w programach i metodach nauczania oraz  sposobie  funkcjonowania  przedszkoli,  szkół  i  placówek  oświatowych,  a  z  drugiej  przez  zmiany  w kształceniu i doskonaleniu nauczycieli.   Priorytet obejmuje następujące kierunki działań:   1.1.1.   Upowszechnianie  w  systemie  edukacji  metod  nauczania  i  dobrych  praktyk  w  zakresie  funkcjonowania szkół, rozwijających postawy kreatywne, kooperacji i komunikacji.                                                              

84)

 Jednym z istotnych z perspektywy  kapitału społecznego działań, podejmowanych przez  politykę publiczną, jest wspieranie uczenia się  przez  całe  życie.  Zagadnienie  to  ujęto  w  dodatkowym  dokumencie  przygotowanym  przez  Ministerstwo  Edukacji  Narodowej  „Perspektywa uczenia się przez całe życie”. 

85)  Edukacja inna niż formalna obejmuje edukację pozaformalną i nieformalną. 

 

 

Monitor Polski

 

– 40 –

Poz. 378

1.1.2.   Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie rozwijania kompetencji społecznych wśród  uczniów.   1.1.3.   Wzmocnienie edukacji obywatelskiej, medialnej i kulturalnej.    1.1.1.  Upowszechnianie  w  systemie  edukacji  metod  nauczania  i  dobrych  praktyk  w  zakresie  funkcjonowania szkół, rozwijających postawy kreatywne, kooperacji i komunikacji  Rozwijanie  postaw  i  kompetencji  społecznych  odbywa  się  w  procesie  uczenia  się  przez  całe  życie.  Szczególne  znaczenie  ma  jak  najwcześniejsze  uczestnictwo  w  zorganizowanych  formach  uczenia  się  i funkcjonowania w grupach rówieśników. Dlatego kluczowe jest rozwijanie kompetencji społecznych  uwzględnionych  w  podstawie  programowej  kształcenia  ogólnego,  począwszy  od  edukacji  przedszkolnej i wczesnoszkolnej.   Wdrażana sukcesywnie od dnia 1 września 2009 r. nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego  kładzie  nacisk  na  kształtowanie  u  uczniów  postaw  sprzyjających  ich  dalszemu  rozwojowi  indywidualnemu  i  społecznemu,  takich  jak  postawy  wiarygodności,  odpowiedzialności,  poczucia  własnej  wartości,  szacunku  dla  innych  ludzi,  ciekawości  poznawczej,  kreatywności,  gotowości  do  uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym  szczególnie  podkreśla  się  kształtowanie  postawy  obywatelskiej,  postawy  poszanowania  tradycji  i kultury własnego narodu, a także postawy poszanowania innych kultur i tradycji. Zmiany w systemie  edukacyjnym  nie  nastąpią  jednak  jedynie  w  wyniku  reformy  programowej  lub  innych  rozwiązań  systemowych.  Równie  ważne  są  zmiany  w  funkcjonowaniu  szkoły  i  upowszechnienie  takich  metod  nauczania, które rozwijają aktywność, innowacyjność i kreatywność w uczeniu się. Aby to osiągnąć,  niezbędne  będzie  zapewnienie  przejrzystości  zasad  pracy  placówek  oświatowych,  które  umożliwią  skoncentrowanie  wysiłków  reformatorskich  na  działaniach  na  rzecz  wysokiej  jakości  edukacji.  W nauczaniu  i pracy wychowawczej zamierza się wykorzystywać codzienne doświadczenia uczniów,  rzeczywiste wydarzenia życia publicznego, problemy środowiska lokalnego, a także włączać uczniów  w  rozpoznawanie  i  rozwiązywanie  problemów  lokalnych  przez  realizację  pozaszkolnych  projektów  społecznych.   Szkoła  powinna  być  postrzegana  jako  instytucja  godna  zaufania,  zakorzeniona  w  społeczności  lokalnej,  rozwijająca  postawy  i  kompetencje  społeczne  uczniów,  ale  także  nauczycieli.  Ważną  rolę  odgrywają tu takie obszary, jak wspieranie samorządności uczniowskiej jako realizacji prawa uczniów  do  współorganizowania  pracy  szkoły  oraz  własnej  aktywności,  włączenie  rodziców  jako  równorzędnych  partnerów  w  procesy  szkolnej  demokracji.  Podobnie  w  przypadku  samorządności  studenckiej  ważne  jest  wspieranie  zaangażowania  studentów  zarówno  w  samorząd  uczelni,  jak  i samorząd studencki na poziomie krajowym.   Jednocześnie ze zmianami programowymi i organizacyjnymi, podejście do kształcenia w szkołach i na  uczelniach powinno stać się bardziej otwarte na dobre przykłady uczenia się innego niż formalne. Ten  typ uczenia się stanowi szybszy sposób dostosowania się do zmian w społeczeństwie i w gospodarce,  nie wymaga bowiem długotrwałych procedur tworzenia i zatwierdzania programów kształcenia, ich  wdrażania, doskonalenia nauczycieli, rozwoju nadzoru nad ich realizacją i, w końcu, rozwoju systemu  oceny  efektów  kształcenia,  w  tym  oceny  zewnętrznej.  Tymczasem  w  tradycyjnej  szkole,  także  w szkole  wyższej,  uczniowie  i  studenci  funkcjonują  w  bezpiecznym  i  przewidywalnym  otoczeniu,  najczęściej  słuchają  i  powtarzają  treści  kształcenia  za  nauczycielem  lub  podręcznikiem  i  mało  mają  okazji  do  prawdziwej  pracy  zespołowej.  Ponadto  w  systemie  edukacji  zakłada  się  zdecydowane  podniesienie  znaczenia  pracy  własnej  ucznia  i  studenta  (praca  w  bibliotece  lub  archiwum,  zadania     

Monitor Polski

 

– 41 –

Poz. 378

analityczne,  projekty  zespołowe  nastawione  na  twórcze  i  samodzielne  definiowanie  i  realizowanie  zadań).  Kształcenie i szkolenie promujące kreatywność i innowacyjność powinno łączyć indywidualne  podejście do osób uczących się z rozwijaniem ich zdolności do pracy zespołowej86).   Schematyczność  w  uczeniu  będzie  eliminowana  przez  m.in.:  różnicowanie  źródeł  wiedzy,  aktywną  współpracę  między  nauczycielami  czy  promowanie  zespołowości.  Postawy  i  kompetencje  –  obywatelskie i kooperatywne, kulturalne i kreatywne, medialne i informacyjne – można kształtować  podczas  wszystkich  zajęć  edukacyjnych.  Postawy  obywatelskie  kształtuje  się  np.  podczas  edukacji  sportowej,  a  kompetencje  medialne  w  trakcie  planowania  i  realizacji  projektów  zespołowych,  zwłaszcza jeżeli technologie informacyjno‐komunikacyjne będą stale wykorzystywane w szkole, także  w kontaktach z nauczycielami, a nie jedynie podczas zajęć w pracowni komputerowej.  Na  poziomie  szkolnictwa  wyższego  wdrażanie  nowych  przepisów  ustawy  z  dnia  27  lipca  2005  r.  –  Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, 742 i 1544), w zakresie nowych możliwości  konstruowania  programów  kształcenia  i  oparcia  kształcenia  na  efektach,  umożliwi  odejście  od  popularnego nauczania ściśle dziedzinowego/zawodowego w stylu faktograficznym na rzecz modelu  łączącego kształcenie dziedzinowe (analityczno‐krytyczne) i zawodowe (praktyczne) z doskonaleniem  szerokiego spektrum kompetencji kluczowych87).   Wprowadzenie  do  polskiego  systemu  edukacji  Krajowych  Ram  Kwalifikacji  (KRK)  jest  nie  tylko  realizacją  zobowiązań  europejskich,  ale  przede  wszystkim  ma  na  celu  podniesienie  jakości  systemu  kształcenia. Krajowe Ramy Kwalifikacji to opis wzajemnych relacji między kwalifikacjami, integrujący  różne  krajowe  podsystemy  kwalifikacji.  Służy  przede  wszystkim  zwiększaniu  przejrzystości,  dostępności  i  jakości  zdobywanych  kwalifikacji.  KRK  są  tworzone  m.in.  na  potrzeby  rynku  pracy  i społeczeństwa obywatelskiego.  Dla polskiego systemu szkolnictwa wyższego KRK są narzędziem, które przesunie akcenty w systemie  kształcenia  z  procesu  kształcenia  na  efekty  procesu  kształcenia.  Opis  efektów  kształcenia  dla  poszczególnych  kierunków  studiów  odnosi  się  do  trzech  elementów:  wiedzy,  umiejętności  i kompetencji społecznych. Program studiów powinien być przygotowany w taki sposób, aby student  rozwinął się w tych trzech dziedzinach. Tym samym po raz pierwszy w szkolnictwie wyższym pojawia  się  element  kształcenia  kompetencji  społecznych.  Jest  to  istotne,  ponieważ  kompetencje  te  przekładają  się  na  jakość  życia  codziennego  każdego  człowieka,  zarówno  w  sferze  prywatnej,  jak  i publicznej oraz zawodowej.   Niezwykle ważne jest, aby osoby uczestniczące w procesie edukacji na poziomie wyższym nabywały  takie  kompetencje  jak:  komunikatywność,  kreatywność,  mobilność,  współpraca  z  innymi,  odpowiedzialność  za  wspólnotę  lokalną  czy  odpowiedzialność  za  podejmowane  decyzje  w  sferze  publicznej,  ponieważ  to  one  stają  się  później  często  nauczycielami,  liderami  i  inicjatorami  działań  w swoim środowisku prywatnym, zawodowym i społecznym. 

 

1.1.2. Kształcenie i doskonalenie nauczycieli w zakresie rozwijania kompetencji społecznych wśród  uczniów   Jednym  z  podstawowych  kierunków  zmian  w  kulturze  pracy  polskich  szkół  będzie  upowszechnianie  wzoru  szkoły  jako  instytucji  uczącej  się.  Kluczowe  znaczenie  dla  tego  wzoru  ma  współpraca  między                                                                  

86) 87)

 Na podstawie „Perspektywy uczenia się przez całe życie”.   Tamże. 

 

 

Monitor Polski

 

– 42 –

Poz. 378

nauczycielami, którzy doskonalą swój warsztat pracy przez wymianę wiedzy i doświadczeń w małych  zespołach przedmiotowych i ponadprzedmiotowych, koncentrujących się na doskonaleniu procesów  uczenia  się.  Trzeba  również  wspierać  działania  na  rzecz  współpracy  nauczycieli  i  szkół,  dzielenia  się  wiedzą  i  doświadczeniem  oraz  prowadzenia  zajęć  otwartych,  w  szczególności  dla  nauczycieli  stażystów  i  nauczycieli  kontraktowych  w  ramach  wewnątrzszkolnego  doskonalenia  zawodowego.  Przygotowując  dokumenty  określające  ramy  pracy  nauczycieli  i  rady  pedagogicznej,  należy  uwzględniać zajęcia służące podnoszeniu kompetencji w zakresie budowania kapitału społecznego.  Aby  podejmować  skuteczne  działania  w  zakresie  rozwijania  postaw  i  kompetencji  społecznych  uczniów,  umiejętności  krytycznego  odbioru  przekazu  medialnego,  aktywności  i  innowacyjności,  należy upowszechnić otwarcie systemu edukacji na osoby wybitne w danej dziedzinie (naukowców,  artystów, sportowców itp.), przez ułatwienie im nabywania kompetencji i uprawnień nauczycielskich.   Nowy  sposób  organizacji  i  zakres  kształcenia  nauczycieli  określa  rozporządzenie  Ministra  Nauki  i Szkolnictwa  Wyższego  z  dnia  17  stycznia  2012  r.  w  sprawie  standardów  kształcenia  przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz. U. poz. 131).     1.1.3. Wzmocnienie edukacji obywatelskiej, medialnej i kulturalnej w procesach kształcenia   Prowadzona  w  szkole  edukacja  obywatelska  powinna  wyposażyć  młodych  ludzi  w  wiedzę,  umiejętności  i  postawy  obywatelskie,  które  umożliwiają  odpowiedzialne  i  skuteczne  uczestnictwo  w życiu  publicznym.  Powinna  skłaniać  do  zainteresowania  się  sprawami  publicznymi,  uczyć  formułowania własnych poglądów i wyrażania ich na różnych forach, słuchania i uwzględniania opinii  odmiennych,  budowania  szacunku  dla  innych  grup  społecznych,  kultur  i  narodów.  Powinna  być  rozumiana  szeroko,  jako  budowanie  nawyku  i  umiejętności  angażowania  się  we  wspólne  sprawy,  powinna  także  wiązać  się  ze  stworzeniem  w  polskich  szkołach  publicznej  przestrzeni  otwartej  na  sprawy uczniów, rodziców i nauczycieli. Szkoła powinna włączać się w sieci społeczne, dostarczające  uczniom (ale również rodzicom i nauczycielom) pozytywnych doświadczeń obywatelskich.  Przewiduje  się,  że  edukacja  medialna  rozumiana  jako  wychowanie  do  właściwego  odbioru  i wykorzystania mediów, w tym przygotowanie do autonomicznego i krytycznego odbioru wszelkich  przekazów  medialnych  (np.  przekazów  reklamowych),  będzie  prowadzona  na  wszystkich  etapach  edukacji szkolnej. Intensywny rozwój mediów elektronicznych sprawia, że należy precyzyjnie określić  wymagania  dotyczące  kompetencji  medialnych,  takich  jak  np.  analiza  i  interpretacja  utworu  audiowizualnego,  krytyczna  analiza  przekazu  reklamowego,  wykorzystywanie  Internetu  jako  narzędzia  komunikacji  itp.  Zagadnienia  dotyczące  edukacji  medialnej,  a  także  bezpieczeństwa  w korzystaniu  z  Internetu,  powinny  być  omawiane  z  uczniami  już  na  pierwszym  etapie  edukacyjnym88).   Ponadto,  ze  względu  na  stojące  przed  Polską  wyzwania  w  dziedzinie  technologii  informacyjno‐  ‐komunikacyjnych,  system  edukacji  musi  skutecznie  rozwijać  kompetencje  uczniów  w  tym  zakresie.  Posługiwanie  się  technologiami  cyfrowymi  jest  jedną  z  ośmiu  kluczowych  kompetencji  ważnych  dla  wzmacniania społeczeństwa opartego na wiedzy. Podstawową barierą w upowszechnianiu technologii  informacyjno‐komunikacyjnych  i  zmniejszaniu  wykluczenia  cyfrowego  jest  nie  tyle  brak  dostępu  do  komputerów i Internetu, ile brak wiedzy, motywacji i umiejętności wykorzystywania tych technologii.  Rozbudowanie  kompetencji  medialnych,  uwzględniających  m.in.  wyszukiwanie  i  przetwarzanie                                                              

88)

  W  tym  celu  przewiduje  się  opracowanie  i  wdrażanie  aktualizacji  treści  dotyczących  edukacji  obywatelskiej,  medialnej  i  kulturalnej  po  pełnym wdrożeniu i ewaluacji nowej podstawy programowej. 

 

 

Monitor Polski

 

– 43 –

Poz. 378

informacji  oraz  samodzielne  tworzenie  treści,  umożliwi  zlikwidowanie  przepaści  cyfrowej  i  posłuży  lepszemu wykorzystaniu szans, jakie dają nowoczesne technologie.   W  przypadku  edukacji  kulturalnej  ważne  jest  wspieranie  projektów  skierowanych  zarówno  do  nauczycieli,  jak  i  uczniów,  których  celem  jest  przygotowanie  do  odbioru  kultury  oraz  wykorzystania  sztuki  (np.  filmu,  muzyki)  w  nauczaniu  szkolnym.  Projekty  edukacyjne  powinny  przygotowywać  do  obcowania  ze  sztuką,  uczyć  jej  krytycznego  odbioru,  rozwijać  aktywność  twórczą  młodych  ludzi,  pomagać  w  odkrywaniu  własnych  pasji  i  talentów.  Promowana  będzie  współpraca  szkół  z organizacjami  pozarządowymi,  mediami  oraz  instytucjami  kultury  w  zakresie  prowadzenia  edukacji  obywatelskiej, medialnej i kulturalnej.  Priorytet  Strategii  1.2.  Wspieranie  edukacji  innej  niż  formalna  ukierunkowanej  na  kooperację,  kreatywność i komunikację społeczną  W  warunkach  intensywnego  rozwoju  społeczno‐gospodarczego  wyczerpuje  się  tradycyjny  model  kariery edukacyjnej i zawodowej, polegający na intensywnym kształceniu (formalnej nauce) w latach  młodości,  w  tym  na  zdobywaniu  kwalifikacji  zawodowych,  oraz  na  jak  najdłuższym  utrzymaniu  zatrudnienia w wyuczonym zawodzie. Kompetencje i kwalifikacje powinny być stale odnawiane, tak  aby  mogły  sprostać  wyzwaniom  zmieniających  się  technologii,  globalizacji  procesów  gospodarczych  i warunków społecznych.  Tym samym coraz większą rolę w zdobywaniu kompetencji i kwalifikacji odgrywa uczenie się inne niż  formalne,  odbywające  się  w  różnych  miejscach  i  przez  całe  życie.  Podejmowane  w  tym  obszarze  działania polegają na wspieraniu szeroko rozumianej edukacji społecznej, efektywnie wykorzystującej  dostępne  publicznie  przestrzenie  oraz  potencjał  tkwiący  w  ludziach  i  instytucjach.  Społeczne  formy  oświaty  są  uzupełnieniem  dla  szkolnictwa  formalnego  w  kształtowaniu  postaw  i  kompetencji  społecznych. Ponadto skutecznie przeciwdziałają one różnego rodzaju wykluczeniom.   Priorytet obejmuje następujące kierunki działań:   1.2.1.   Rozwój kompetencji obywatelskich w uczeniu się innym niż formalne.  1.2.2.   Rozwój  kompetencji  medialnych  w  uczeniu  się  innym  niż  formalne,  szczególnie  wśród  osób  w wieku 50+ i na obszarach wiejskich.  1.2.3.   Rozwój  kompetencji  kulturowych  w  uczeniu  się  innym  niż  formalne  oraz  upowszechnienie  różnych form uczestnictwa w kulturze;  1.2.4.   Rozwijanie kompetencji społecznych liderów i animatorów.  1.2.1. Rozwój kompetencji obywatelskich w uczeniu się innym niż formalne   Edukacja  obywatelska  realizowana  w  systemie  innym  niż  formalny  nie  jest  regulowana  prawnie.  Obecne  działania  w  tym  zakresie  realizowane  są  przede  wszystkim  przez  organizacje  obywatelskie,  których finansowe, instytucjonalne i kadrowe możliwości są ograniczone. To powoduje, że edukacja  ta  nie  ma  ciągłego  charakteru  i  często  nie  uwzględnia  podstawowych,  istotnych  z  punktu  widzenia  życia publicznego treści. Dlatego niezbędne jest wypracowanie i wdrożenie trwałych rozwiązań, które  stymulowałyby  edukację  obywatelską  inną  niż  formalna.  Nie  chodzi  o  to,  aby  państwo  przejęło  realizację działań w tej sferze, ale żeby stworzyło warunki rozwoju trwałej i wysokiej jakości edukacji  obywatelskiej w nauczaniu innym niż formalne.  

 

 

Monitor Polski

 

– 44 –

Poz. 378

Przygotowanie  rozwiązań,  które  tworzyłyby  warunki  przyjazne  do  rozwoju  nieformalnej  edukacji  obywatelskiej,  powinno  być  prowadzone  z  udziałem  wszystkich  interesariuszy  (organizacji  obywatelskich,  administracji  publicznej,  środowisk  naukowych).  Wypracowane  rozwiązania  mogą  zostać  włączone  do  zadań  podmiotów  zaangażowanych  w  realizację  działań  z  zakresu  edukacji  obywatelskiej.  Aby  zapewnić  wysoką  jakość  prowadzonej  edukacji  obywatelskiej,  przewiduje  się  opracowanie  i  wdrożenie  standardów  prowadzenia  działań  w  tej  sferze.  Konieczne  jest  także  podnoszenie  poziomu  kompetencji  osób,  które  prowadzą  edukację  obywatelską  w  systemie  innym  niż formalny.   W  celu  stymulowania  rozwoju  edukacji  obywatelskiej  wspierane  będą  projekty  realizowane  bezpośrednio  przez  organizacje  społeczne,  media  oraz  instytucje  publiczne,  skierowane  do  różnych  grup  wiekowych  i  realizowane  zgodnie  z  wypracowanymi  standardami.  Najbardziej  wartościowe  i użyteczne projekty będą upowszechniane jako przykłady dobrych praktyk. Do realizacji tych działań  wykorzystane  zostaną  doświadczenia  we  wspieraniu  tego  typu  przedsięwzięć  w  ramach  Programu  Operacyjnego  Fundusz  Inicjatyw  Obywatelskich  (dalej:  PO  FIO)  oraz    Programu  Operacyjnego  Innowacyjna Gospodarka (dalej: PO IG) w latach 2007–2013.  1.2.2. Rozwój kompetencji medialnych w uczeniu się innym niż formalne, szczególnie wśród osób  w wieku 50+ i na obszarach wiejskich  Polityka dotycząca edukacji medialnej i informacyjnej opiera się na przekonaniu, że dla zwiększenia  kompetencji medialnych niezbędne jest podjęcie działań edukacyjnych i szkoleniowych mających na  celu zwiększenie wśród obywateli, niezależnie od wieku i miejsca zamieszkania, świadomości korzyści  oraz  zagrożeń,  jakie  niosą  ze  sobą  współczesne  media  audiowizualne.  Edukacja  medialna  to  fundamentalne narzędzie uświadamiające obywatelom, w jaki sposób media kształtują przekazy oraz  filtrują spostrzeżenia i przekonania. Medialna alfabetyzacja wszystkich obywateli, nie tylko młodzieży  uczącej  się,  stanowi  obowiązek  państwa.  Trzeba  także  redukować  skutki  wykluczenia  cyfrowego,  obejmującego zarówno brak fizycznego dostępu do technologii, jak i brak umiejętności potrzebnych  do ich użytkowania, najbardziej widocznego wśród mieszkańców obszarów wiejskich, przez realizację  działań wynikających z Europejskiej Agendy Cyfrowej (w zakresie zwiększenia dostępności do nowych  technologii).   Żyjemy  w  starzejącym  się  społeczeństwie.  Rozwojowi  edukacji  medialnej  będą  towarzyszyć  zatem  działania  na  rzecz  cyfrowej  inkluzji  seniorów.  Osoby  w  wieku  50+  należy  zachęcać  do  edukacji,  również  na  poziomie  wyższym,  w  celu  odnawiania  uzyskanych  wcześniej  umiejętności  i  wiedzy.  Dlatego  wspierany  będzie  rozwój  nowych  form  kształcenia:  Uniwersytety  Otwarte,  e‐learning  (kształcenie na odległość), oferta edukacyjna dla osób 50+ czy Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW).  Zajęcia dla słuchaczy UTW bezpośrednio wpływają na ograniczenie zjawiska wykluczenia cyfrowego  wśród  osób  starszych,  pozwalając  jednocześnie  na  wyłanianie  w  tym  środowisku  grupy  liderów  i animatorów mogących prowadzić zajęcia w różnych placówkach kultury, klubach itp. Obok wsparcia  edukacji  medialnej  o  charakterze  międzypokoleniowym,  istotne  jest  skierowanie  jej  do  osób  niepełnosprawnych  oraz  innych  osób  zagrożonych  wykluczeniem  cyfrowym.  Szczególne  znaczenie  pełni  także  edukacja  medialna,  prowadzona  przez  same  media,  dociera  bowiem  do  wszystkich  użytkowników.  Edukację  medialną  i  informacyjną  osób  starszych  należy  prowadzić  przez  wspieranie  wcześniej  wymienionych  instytucji,  a  także  wzmacnianie  kompetencji  osób  prowadzących  edukację  medialną.  Będą  one  najlepiej  potrafiły  przygotować  odpowiednią  ofertę  edukacyjną,  przy  wykorzystaniu  doświadczeń  zebranych  przez  jednostki  samorządu  terytorialnego  i  organizacje  pozarządowe  w ramach realizacji PO IG w latach 2007–2013.     

Monitor Polski

 

– 45 –

Poz. 378

Jednym  z  narzędzi  realizacji  działania  będzie  Wieloletni  Program  Rządowy  Kultura+,  prowadzony  przez  Ministra  Kultury  i  Dziedzictwa  Narodowego,  który  koncentruje  się  na  podniesieniu  jakości  i standardów  funkcjonowania  gminnych  bibliotek  publicznych  na  terenach  wiejskich  i  w  małych  miastach,  zwiększy  także  dostęp  do  nowych  mediów.  Ponadto,  wspierając  digitalizację  zasobów  kulturowych, ułatwi dostęp do kultury przez Internet.   1.2.3.  Rozwój  kompetencji  kulturowych  w  uczeniu  się  innym  niż  formalne  oraz  upowszechnienie  różnych form uczestnictwa w kulturze   Edukacja  kulturalna  i  animacja  kultury  mają  kluczowe  znaczenie  w  kształtowaniu  kompetencji  kulturowych  oraz  wzmacnianiu  więzi  społecznych  opartych  na  kulturze  i  na  wartościach  w  niej  zawartych.  Podstawowym  celem  edukacji  kulturalnej  jest  zachęcanie  do  aktywnego  i  twórczego  uczestnictwa w kulturze. Animacyjny model edukacji opiera się przede wszystkim na aktywizowaniu  potencjalnych  odbiorców,  a  także  na  budowaniu  partnerstwa  w  działaniu  artystycznym.  Istotne  będzie  wypracowanie  i  wdrożenie  spójnych  rozwiązań  organizacyjnych  ułatwiających  prowadzenie  edukacji  kulturalnej  poza  systemem  szkolnym,  jak  również  wsparcie  działań  na  rzecz  edukacji  kulturalnej i animacji kultury prowadzonych przez różne podmioty.  Wsparcie  uczestnictwa  w  kulturze  ma  na  celu  nie  tylko  wzmacnianie  kompetencji  kulturowych  obywateli, ale także rozwój postaw opartych na tolerancji, otwartości i kreatywności, czemu sprzyjać  będzie  wspieranie  edukacji  regionalnej  oraz  organizacja  wydarzeń  kulturalnych  w  przestrzeni  publicznej.  Uczestnictwo  w  kulturze  rozumiane  jest  tu  w  kategoriach  biernych  i  aktywnych  form  kontaktu z kulturą, obejmuje zarówno tradycyjne, jak i nowe formy aktywności kulturalnej. Istotnym  elementem budowania kompetencji kulturowych będą też długofalowe działania służące wspieraniu  czytelnictwa  i  podnoszenia  kompetencji  językowych.  Są  to  działania  uzupełniające  względem  zadań  wspierających  kompetencje  komunikacyjne.  Dla  realizacji  działań  w  powyższym  zakresie  niezbędne  jest  usprawnienie  współpracy  między  różnymi  podmiotami  podejmującymi  działania  edukacyjne  i animacyjne w kulturze, a także realizacja programów stypendialnych (na rzecz mobilności uczniów,  dla amatorów i profesjonalistów po 35. roku życia oraz dla dzieci i młodzieży). 

 

1.2.4. Rozwijanie kompetencji społecznych liderów i animatorów   Istotną rolę w animowaniu i realizacji aktywności obywatelskiej i kulturalnej odgrywają liderzy, którzy  wyznaczają cele i potrafią wokół nich organizować działania własne i innych. Dlatego też niezbędne  jest wzmocnienie procesów kształcenia liderów i animatorów społecznych. Jednym z projektowanych  kierunków  będzie  m.in.  wspieranie  działań  wzmacniających  umiejętności  psychospołeczne  liderów  i animatorów (np. efektywna komunikacja, praca w grupie, twórcze rozwiązywanie problemów itd.),  stymulujących rozwój osobisty i zawodowy oraz usprawniających funkcjonowanie społeczne.   Jednym z podstawowych elementów rozwoju osobowego jest uczenie się przez całe życie. Z uwagi na  rosnącą  rolę  nieustannego  pozaformalnego  uczenia  się  i  zdobywania  nowych  kompetencji  należy  stworzyć system, który umożliwiałby potwierdzenie ich nabycia (uzyskanie kwalifikacji) niezależne od  miejsca i formy uczenia się. Kluczowym elementem takiego systemu będą Krajowe Ramy Kwalifikacji.   Zakłada  się  także  wsparcie  podmiotów  działających  na  rzecz  uczenia  się  innego  niż  formalne.  Działania  te  mogą  bowiem  stanowić  ważne  uzupełnienie  kształcenia  w  systemie  formalnym,  zwłaszcza  w  dziedzinach,  gdzie  niwelowanie  deficytów  kształcenia  formalnego  jest  najbardziej  pożądane  społecznie.  W  ramach  powyższych  działań  zostaną  wykorzystane  m.in.  rozwiązania  bądź  doświadczenia nabyte w ramach wdrażania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (dalej: PO KL). 

 

 

Monitor Polski

 

– 46 –

Poz. 378

Cel szczegółowy 2. Poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na  życie publiczne  

Podstawowym  warunkiem  wzmocnienia  kapitału  społecznego  i  jego  udziału  w  rozwoju  społeczno‐  ‐gospodarczym  kraju  jest  stworzenie  kompleksowej  polityki  państwa  w  zakresie  zwiększania  aktywności  obywatelskiej,  wzrostu  udziału  obywateli  w  życiu  publicznym  oraz  ich  wpływu  na  planowanie i realizację zadań publicznych. Korzystając z dostępnych instrumentów, przede wszystkim  prawnych,  instytucjonalnych,  informacyjno‐edukacyjnych  i  finansowych,  należy  rozwijać  te  sfery  aktywności  obywatelskiej  i  relacji  z  państwem,  które  dotychczas  nie  miały  wystarczającego  odzwierciedlenia  w  porządku  prawnym  i  politykach  publicznych,  czyli  dialogu  obywatelskiego  i ekonomii  społecznej.  Planowane  działania  zakładają  także  niwelowanie  różnic  w  poziomie  aktywności obywatelskiej, a w szczególności wsparcie osób wykluczonych społecznie.  Cel szczegółowy 2.   Poprawa mechanizmów partycypacji społecznej i wpływu obywateli na życie  publiczne będzie realizowany przez następujące priorytety Strategii: 

Priorytet Strategii 2.1.   Wspieranie mechanizmów współpracy instytucji publicznych z obywatelami.   Priorytet Strategii 2.2.   Rozwój i wzmacnianie zorganizowanych form aktywności obywatelskiej.   Priorytet Strategii 2.3.   Wzmocnienie integracji i solidarności społecznej.   Priorytet Strategii 2.1. Wspieranie mechanizmów współpracy instytucji publicznych z obywatelami  Priorytet  ten  zakłada,  że  dla  zwiększenia  partycypacji  obywatelskiej  w  życiu  publicznym  niezbędne  jest stworzenie warunków sprzyjających współdziałaniu obywateli i instytucji publicznych.  Priorytet obejmuje następujące kierunki działań:   2.1.1.  Wzmocnienie  i  upowszechnienie  mechanizmów  dialogu  obywatelskiego  i  dialogu  społecznego.  2.1.2.   Wspieranie rozwoju partnerstwa i innych form współpracy służących przekazywaniu realizacji  zadań publicznych obywatelom.  2.1.3.   Zwiększenie  wykorzystania  zasobów  lokalnych  instytucji  publicznych  dla  rozwijania  aktywności obywatelskiej.   2.1.1.  Wzmocnienie  i  upowszechnienie  mechanizmów  dialogu  obywatelskiego  i  dialogu  społecznego  Urzeczywistnieniem  udziału  obywateli  w  życiu  publicznym  jest  dialog  obywatelski,  rozumiany  jako  trwałe,  zinstytucjonalizowane  mechanizmy  wpływania  obywateli  na  decyzje  podejmowane  przez  administrację  publiczną  wszystkich  szczebli.  Służą  one  m.in.  do  tworzenia  i  realizacji  skutecznych,  efektywnych i użytecznych z punktu widzenia obywatela polityk publicznych.   Fundamentem  dialogu  obywatelskiego  jest  dostęp  obywateli  do  informacji  publicznej,  który  daje  obywatelom  wiedzę  i  możliwości  wpływania  na  mechanizmy  decyzyjne.  Należy  przygotować  i uruchomić  stały  system  monitorowania  dostępu  obywateli  do  informacji  publicznej  oraz  jakości  dostępnej  informacji  publicznej.  Gospodarzem  tego  zakresu  działań  jest  MAiC,  przy  czym  w  proces  monitorowania powinni zostać włączeni przedstawiciele organizacji obywatelskich.  Dostęp  do  informacji  publicznej  jest  warunkiem  sprawowania  kontroli  społecznej  nad  działaniami  administracji  publicznej.  Prawo  do  kontrolowania  przez  obywateli  działań  państwa  wynika  wprost  z art.  61–63  Konstytucji  RP;  do  podstawowych  instrumentów  kontrolnych  należą  petycje,  skargi     

Monitor Polski

 

– 47 –

Poz. 378

i wnioski.  W  przypadku  administracji  publicznej  ich  stosowanie  regulowane  jest  przez  Kodeks  postępowania  administracyjnego.  Niezbędne  jest  tworzenie  i  upowszechnianie  takich  rozwiązań,  które  będą  włączać  obywateli  w  bieżący  nadzór  nad  działaniami  administracji,  a  ponadto  będą  zachęcać  jednostki  administracji  publicznej  i  organizacje  obywatelskie  do  ich  rozwijania  i praktycznego  wdrażania.  Wykorzystane  zostaną  tutaj  m.in.  doświadczenia  MPiPS  we  wspieraniu  projektów tworzenia i wdrażania programów z zakresu nadzoru nad funkcjonowaniem administracji  publicznej w ramach PO KL i PO FIO. Natomiast komplementarne będą działania podejmowane przez  MRR,  dotyczące  tworzenia  systemu  zarządzania  strategicznego  państwem  oraz  działania  zaplanowane w Strategii Sprawne Państwo, za której realizację odpowiada MAiC.  Jedną z przyczyn słabości dialogu obywatelskiego jest uznaniowość stosowania jego mechanizmów ze  strony  administracji  publicznej.  Każda  jednostka  administracji  powinna  mieć  swobodę  stosowania  różnych  form  dialogu  adekwatnie  do  charakteru  i  specyfiki  jego  przedmiotu,  jednak  w  sprawach  najistotniejszych  dla  obywateli  podstawowe  formy  dialogu  –  a  do  takich  zaliczyć  należy  np.  konsultacje społeczne – powinny mieć charakter obligatoryjny. Dlatego konieczne jest zdefiniowanie  katalogu  kwestii,  w  których  obligatoryjnie  powinny  być  stosowane  różne  formy  dialogu.  Potrzebne  jest  określenie  tych  form  i  warunków  ich  stosowania,  a  także  przeprowadzenie  niezbędnych  dla  wprowadzenia  tych  form  dialogu  zmian  legislacyjnych.  Proponowane  rozwiązania  legislacyjne  powinny  stanowić  spójny  system  prowadzenia  dialogu  obywatelskiego  na  poziomie  krajowym,  regionalnym i lokalnym.  Wśród  określanych  form  dialogu  należy  uwzględnić  nowoczesne  technologie  z  wykorzystaniem  dotychczasowych  doświadczeń  MG  w  ramach  Programu  Reforma  Regulacji  oraz  projektów  systemowych  realizowanych  w  ramach  PO  KL,  a  także  działań  podejmowanych  przez  Kancelarię  Prezesa Rady Ministrów.   Dialog  obywatelski  wymaga  partnerstwa  i  przygotowania  obu  jego  stron.  Dlatego  należy  wspierać  edukację  w  zakresie  metod  i  narzędzi  dialogu  obywatelskiego,  skierowaną  zarówno  do  urzędników  publicznych,  jak  i  do  przedstawicieli  organizacji  pozarządowych.  Niezbędne  jest  wsparcie  tworzenia  warunków  dla  wpływu  obywateli  na  procesy  decyzyjne.  Gospodarzem  tego  zakresu  działań  jest  MPiPS.  Istnieje  także  potrzeba  wprowadzenia  instrumentów,  ułatwiających  obywatelom  udział  w stanowieniu  prawa  (w  tym  współtworzenia  budżetu  partycypacyjnego)  oraz  przygotowanie  i upowszechnienie  tych  instrumentów,  w  szczególności  dotyczy  to  wzmocnienia  inicjatywy  uchwałodawczej obywateli na poziomie lokalnym.  Prowadzony  w  Polsce  dialog  można  podzielić  na  dialog  administracji  publicznej  z  organizacjami  pozarządowymi (dialog obywatelski) i dialog z organizacjami pracodawców i związków zawodowych  (dialog społeczny).   Efektywny dialog społeczny powinien być ważną formułą osiągania pokoju społecznego, który dzięki  akceptacji  społecznej  wydatnie  służy  realizowaniu  polityki  rozwoju,  reformom  społecznym  i gospodarczym.  Regulacje  prawne  i  programy  tworzone  według  zasad  dialogu  społecznego  legitymizuje poparcie i porozumienie stron dialogu. Nieodzownym minimum dialogu społecznego jest  prezentowanie  opinii  publicznej  przygotowywanych  przez  administrację  rządową  propozycji  działania,  w  celu  rozpoznania  stanowiska  obywateli.  Współpraca  z  partnerami  społecznymi  prowadzona  będzie  w  oparciu  o  zasady  partnerstwa,  suwerenności  stron  i  jawności,  a  ich  partycypacja  w  procesach  decyzyjnych  przyjmie  formę  doradztwa,  zasięgania  opinii,  dokonywania  regularnych  i  wspólnych  przeglądów  polityki  publicznej,  udziału  w  pracach  zespołów  międzyresortowych i rad doradczych przy organach administracji. 

 

 

Monitor Polski

 

– 48 –

Poz. 378

Przewiduje się podjęcie kroków zmierzających do zintegrowania działań podejmowanych w ramach  dialogu  społecznego  i  dialogu  obywatelskiego,  co  wzmocni  wpływ  obywateli  na  decyzje  podejmowane  przez  administrację  rządową,  a  z  punktu  widzenia  tejże  administracji  uporządkuje  i zracjonalizuje  prowadzony  dialog.  Integracja  dotyczyć  będzie  administracji  rządowej  na  szczeblu  centralnym  i  wojewódzkim.  Do  przeprowadzenia  tych  działań  warto  wykorzystać  doświadczenia  uzyskane  w  ramach  Priorytetu  V  PO  KL  (Działania  5.4  i  5.5),  a  także  doświadczeń  MPiPS,  Rady  Działalności Pożytku Publicznego, Trójstronnej Komisji ds. Społeczno‐Gospodarczych i wojewódzkich  komisji dialogu społecznego.    2.1.2.  Wspieranie  rozwoju  partnerstwa  i  innych  form  współpracy,  służących  przekazywaniu  realizacji zadań publicznych obywatelom    Zaangażowanie  obywateli  w  życie  publiczne  powinno  dotyczyć  nie  tylko  udziału  w  podejmowaniu  decyzji, ale także wykonywaniu tych decyzji, a więc udziału w realizacji zadań publicznych. Formuła  partnerstwa  oparta  na  współdziałaniu  jednostek  samorządu  terytorialnego  i  organizacji  pozarządowych  jest  jednym  z  wypracowanych  i  praktykowanych  sposobów,  zapewniających  udział  obywateli.  Wskazane  jest  przygotowanie  i  wprowadzenie  do  porządku  prawnego  instytucji  partnerstwa  publiczno‐społecznego,  która  byłaby  podstawą  rozwoju  trwałej  współpracy  jednostek  samorządu  terytorialnego,  jednostek  administracji  rządowej  i  organizacji  obywatelskich.  Konieczne  jest  także  upowszechnianie  tej  nowej  formy  współpracy  wśród  przedstawicieli  administracji  publicznej i organizacji obywatelskich.   Kolejnym  działaniem  jest  wspieranie  realizacji  zadań  publicznych  przez  partnerstwa  publiczno‐  ‐społeczne w poszczególnych działach administracji publicznej. Niezbędne jest również poszukiwanie  innowacyjnych  form  włączania  obywateli  w  realizację  zadań  publicznych,  a  następnie  upowszechnianie najskuteczniejszych rozwiązań.   Oprócz partnerstwa istotne znaczenie dla zwiększania partycypacji obywatelskiej mają mechanizmy  zlecania  realizacji  usług  publicznych  organizacjom  pozarządowym.  Dobre  rozwiązania  w  tym  zakresie wypracowały jednostki samorządu terytorialnego.   Podstawą przebiegu współpracy między samorządami terytorialnymi a organizacjami obywatelskimi  są  programy  współpracy  określające  formy  współpracy  oraz  zasoby  przeznaczane  na  ich  realizację.  Podobnie  programy  współpracy  regulują  relacje  między  organami  administracji  rządowej  a organizacjami pozarządowymi; należałoby rozważyć wprowadzenie ich obligatoryjności. Niezbędne  byłoby  także  monitorowanie  skutków  wprowadzenia  takiej  zmiany  i  wspieranie  poszczególnych  organów administracji rządowej w zakresie metod tworzenia i realizacji programów współpracy.  Z  punktu  widzenia  państwa  istotne  jest,  aby  zadania  publiczne  niezależnie  od  tego,  czy  realizuje  je  podmiot  publiczny,  prywatny  czy  organizacja  pozarządowa,  były  wykonywane  na  odpowiednim  poziomie.  Aby  zagwarantować  wysoką  jakość  prac,  należy  odwoływać  się  do  standardów  realizacji  zadań publicznych i narzędzi ich monitorowania, które stosowane będą nie tylko przez administrację  publiczną,  ale  też  przez  obywateli.  Do  tych  działań  zostaną  wykorzystane  doświadczenia  i rozwiązania,  powstające  w  ramach  Priorytetu  V  PO  KL.  Standaryzacji  zadań  publicznych  sprzyjać  będą również działania zmierzające do podniesienia jakości zarządzania i współpracy w administracji  publicznej,  które  znajdują  się  w  Krajowej  Strategii  Rozwoju  Regionalnego  i  Strategii  Sprawne  Państwo.   Z  kolei,  aby  zwiększyć  możliwość  wykorzystania  zamówień  publicznych  dla  realizacji  zadań  publicznych przez organizacje obywatelskie i inne podmioty, niezbędne jest poszerzenie zakresu tak     

Monitor Polski

 

– 49 –

Poz. 378

zwanych klauzul społecznych, które umożliwiają uwzględnianie aspektów społecznych przy zlecaniu  takich  zadań.  Będzie  to  wymagać  kontynuacji  działań  edukacyjnych  i  upowszechniających  dotyczących praktycznego stosowania klauzul społecznych.    2.1.3.  Zwiększenie  wykorzystania  zasobów  lokalnych  instytucji  publicznych  dla  rozwijania  aktywności obywatelskiej     Dla  rozwijania  i  wzmacniania  aktywności  obywatelskiej  oraz  zwiększania  udziału  obywateli  w  życiu  publicznym  niezbędne  jest  jak  najlepsze  wykorzystanie  potencjału  fizycznego  (infrastruktura)  i ludzkiego  lokalnych  instytucji  publicznych,  takich  jak  biblioteki,  archiwa,  szkoły,  domy  kultury  czy  obiekty  sportowe.  Instytucje  te  są  naturalną  i  najbliższą  obywatelom  przestrzenią,  w  której  mogą  realizować  działania  na  rzecz  dobra  wspólnego.  Dlatego  należy  sprzyjać  wszelkim  działaniom  umożliwiającym  lepsze  wykorzystanie  potencjału  tych  instytucji,  szukać  innowacyjnych  rozwiązań  w tej sferze oraz wspierać wdrażanie tych, które okażą się najskuteczniejsze.   Warto  upowszechniać  dobre  przykłady  wykorzystania  lokalnych  zasobów  instytucji  publicznych  w rozwoju  aktywności  obywatelskiej,  uczyć  urzędników  możliwości  i  sposobów  współdziałania  z obywatelami, a także zachęcać instytucje publiczne do współpracy między sobą. Istotne jest jednak,  aby  nie  ograniczać  się  wyłącznie  do  instytucji,  ale  tworzyć  lepsze  warunki  uwspólnotowienia  przestrzeni  publicznych  (ulice,  parki,  place  itp.).  Dlatego  wsparcie  zyskają  nakierowane  na  ten  cel  projekty  partnerskie  realizowane  wspólnie  przez  jednostki  samorządu  terytorialnego  i  organizacje  obywatelskie,  w  szczególności  te,  które  zarządzają  infrastrukturą  mieszkaniową,  np.  spółdzielnie  mieszkaniowe, wspólnoty mieszkańców.   Priorytet Strategii 2.2. Rozwój i wzmocnienie zorganizowanych form aktywności obywatelskiej  Zorganizowane formy aktywności obywatelskiej są w praktyce najbardziej skutecznym, efektywnym  i użytecznym sposobem wpływania obywateli na życie publiczne. Powyższy priorytet nastawiony jest  na wspieranie rozwoju zorganizowanych działań wspólnotowych.  Priorytet obejmuje następujące kierunki działań:   2.2.1.  Ułatwianie  działalności  organizacjom  obywatelskim  oraz  wspieranie  społecznej  odpowiedzialności przedsiębiorstw.  2.2.2.  Rozwijanie indywidualnej i korporacyjnej filantropii oraz wolontariatu.  2.2.3.  Rozwój społecznego wymiaru sportu.    2.2.1.  Ułatwianie  działalności  organizacjom  obywatelskim  oraz  wspieranie  społecznej  odpowiedzialności przedsiębiorstw  Podczas  gdy  w  krajach  Unii  Europejskiej,  zwłaszcza  zachodnich,  istnieje  wiele  prawnie  określonych  form,  w  jakich  obywatele  mogą  się  organizować  i  działać  wspólnie,  w  Polsce  przewidziano  jedynie  dwie  formy  prawne:  stowarzyszenie  zarejestrowane  i  fundację.  Każde  stowarzyszenie  i  każda  fundacja  poddane  są  jednakowym  rygorom  prawnym,  np.  obowiązkom  założycielskim  czy  sprawozdawczym,  niezależnie  od  tego,  w  jakim  celu  są  tworzone,  jaka  jest  skala,  zakres  i  formy  działalności.  Dlatego,  aby  ułatwić  obywatelom  wspólne  zorganizowane  działanie,  zakłada  się  razem  z przedstawicielami  organizacji  obywatelskich  wypracowanie  i  wdrożenie  do  systemu  prawnego  nowych  uproszczonych  form  i  narzędzi  prowadzenia  zorganizowanej  działalności  obywatelskiej.     

Monitor Polski

 

– 50 –

Poz. 378

Trzeba  też  znaleźć  rozwiązania  różnicujące  warunki  prowadzenia  działalności,  w  tym  także  wymogi  formalno‐rachunkowe, w zależności od celów, skali i form tejże działalności, a także promować nowe  możliwości  działania  i  zachęcać  obywateli  do  ich  wykorzystywania.  Niezbędne  jest  przy  tym  wdrożenie  stałego  mechanizmu  monitorowania  i  oceny  praktycznych  skutków  stosowania  prawa,  w tym także w zakresie zmian legislacyjnych, które będą wprowadzane w ramach realizacji niniejszej  strategii.   Niezbędne  jest  także  wspieranie  działalności  obywateli  w  ramach  inicjatyw  społecznościowych  w różnorakich  grupach  nieformalnych,  ruchach  społecznych  czy  ułatwienie  im  funkcjonowania  w przestrzeni  publicznej.  W  celu  zwiększenia  przejrzystości  rynku  należy  wspierać  organizacje  strażnicze (ang. watch‐dog) oraz niezależne testy konsumenckie.  Pożądane jest wsparcie działań samopomocowych, które obejmują czynności związane z radzeniem  sobie  z  różnymi  problemami  w  oparciu  o  korzystanie  z  własnych  doświadczeń  oraz  na  podstawie  dyskusji  i  wymiany  poglądów  z  innymi  ludźmi,  którzy  mają  wypracowane  sposoby  radzenia  sobie  z podobnymi problemami. Mogą one być realizowane w ramach grup i klubów samopomocowych.  Aby  zwiększyć  skuteczność  i  efektywność  działania  organizacji  obywatelskich  konieczne  jest  także  stałe  podnoszenie  wiedzy  i  umiejętności  przedstawicieli  tych  organizacji  (zarządy,  pracownicy)  w zakresie  zarządzania  organizacją,  a  w  szczególności  zarządzania  zasobami  ludzkimi  i  finansami.  Planowane  dla  takiej  edukacji  wsparcie  powinno  objąć  zwłaszcza  organizacje  działające  w  małych  społecznościach  wiejskich  i  wiejsko‐miejskich,  a  także  w  regionach  o  słabo  rozwiniętej  sieci  organizacji obywatelskich.   Promowanie  koncepcji  strategicznej  społecznej  odpowiedzialności  przedsiębiorstw  ma  niezwykle  ważne  znacznie  nie  tylko  dla  przedsiębiorstw,  w  długim  horyzoncie  przekładając  się  na  wzrost  konkurencyjności,  ale  również  dla  społeczeństwa,  umożliwiając  włączenie  instytucji  społeczeństwa  obywatelskiego  w  dialog  z  sektorem  prywatnym.  Uwzględnianie  potrzeb  interesariuszy  oraz  ograniczanie  asymetrii  informacji  m.in.  przez  dostarczanie  konsumentom  rzetelnych  danych  o działalności  firmy  czy  charakterystyce  produktu  przyczynia  się  do  zwiększania  efektywności  procesów  gospodarczych.  Koncepcja  ta  wspiera  także  procesy  budowania  zrównoważonych  społeczności lokalnych oraz tworzenia  odpowiednich warunków obywatelom do aktywnego udziału  w kształtowaniu warunków życia i rozwoju.  Do  realizacji  tych  działań  wykorzystane  zostaną  m.in.  doświadczenia  we  wspieraniu  tego  typu  przedsięwzięć przez MPiPS w ramach PO KL i PO FIO, a także wyniki prac Zespołu do spraw Społecznej  Odpowiedzialności  Przedsiębiorstw,  stanowiącego  organ  doradczy  Prezesa  Rady  Ministrów  obsługiwany przez MG.  2.2.2. Rozwijanie indywidualnej i korporacyjnej filantropii oraz wolontariatu  Tradycyjnie  działalność  obywatelska  opiera  się  na  indywidualnej  i  korporacyjnej  filantropii.  Prywatne  źródła  są  istotną  przeciwwagą  dla  środków  publicznych  i  elementem  zachowania  niezależności  działania  obywateli.  Tymczasem  w  Polsce  od  kilku  lat  rysuje  się  wyraźny  trend  rosnącego  udziału  środków  publicznych  (w  szczególności  pochodzących  z  grantów  i  projektów)  w finansowaniu działań organizacji pozarządowych przy malejącym udziale środków prywatnych. Aby  zachować  „zdrową”  równowagę  i  wzmacniać  działalność  sektora  obywatelskiego,  konieczne  jest  stymulowanie  finansowania  tego  sektora  ze  źródeł  prywatnych  i/lub  bardziej  niezależnego  wykorzystania  środków  publicznych.  Dlatego  niezbędne  jest  zwiększenie  skuteczności  istniejących  instrumentów zachęcających osoby fizyczne i prawne do wspierania organizacji obywatelskich.     

Monitor Polski

 

– 51 –

Poz. 378

W tym celu niezbędna jest także edukacja dotycząca ich stosowania, skierowana do przedstawicieli  organizacji obywatelskich.  Najprostszą  formą  działania  na  rzecz  dobra  wspólnego  jest  wolontariat,  który  będzie  promowany  w różnych  sferach  aktywności  obywatelskiej,  a  w  szczególności  tam,  gdzie  wolontariat  jest  stosunkowo  mniej  rozwinięty,  a  więc  na  obszarach  wiejskich,  wśród  osób  50+  czy  w  instytucjach  publicznych. Podjęte będą również inicjatywy na rzecz upowszechniania nowych form wolontariatu,  jak  np.  e‐wolontariat,  czyli  wolontariat  z  wykorzystaniem  nowych  technologii  będący  wyrazem  pozytywnej  aktywności  obywatelskiej  w  Internecie.  Należy  wspierać  wolontariat  i  wolontariuszy  zarówno w jego wymiarze akcyjnym, jak i w ramach programów wolontariatu długoterminowego.  MPiPS jako Krajowy Organ Koordynujący obchody Europejskiego  Roku Wolontariatu Propagującego  Aktywność  Obywatelską  2011  w  Polsce  prowadzi  działania  służące  zwiększeniu  znaczenia  wolontariatu  dla  umacniania  spójności  społecznej.  Jednym  z  istotnych  działań  w  tym  zakresie  jest  opracowanie dokumentu stanowiącego projekt długofalowej polityki rozwoju wolontariatu w Polsce,  co  doprowadzić  ma  do  wzmocnienia  systemowego  podejścia  do  wolontariatu  i  jego  rozwoju.  Dokument  ten  jest  punktem  wyjścia  do  stworzenia  i  wdrożenia  programu  rozwoju  w  obszarze  wolontariatu.  Do  realizacji  tych  działań  wykorzystane  zostaną  m.in.  doświadczenia  we  wspieraniu  tego  typu  przedsięwzięć przez MPiPS w ramach PO KL i PO FIO.  2.2.3. Rozwój społecznego wymiaru sportu  Sport  jest  dziedziną  aktywności  ludzkiej  odgrywającą  bardzo  ważną  rolę  w  życiu  obywateli  Unii  Europejskiej.  Organizacje  sportowe,  a  w  szczególności  kluby,  posiadają  ogromne  możliwości  zrzeszania  ludzi  i  są  źródłem  kreowania  i  krzewienia  wielu  pozytywnych  doświadczeń  służących  budowie  kapitału  społecznego.  W  Polsce,  mimo  iż  to  właśnie  sport  jest  jedną  z  dziedzin  życia  społecznego  cieszącą  się  największą  popularnością  wśród  organizacji  obywatelskich,  wciąż  zaobserwować  możemy  wyraźny  niedostatek  organizacji  sportowych  w  porównaniu  do  większości  krajów  Unii  Europejskiej.  Dlatego  właśnie  przewiduje  się  stymulowanie  działań  służących  powstawaniu  nowych  organizacji  w  obszarze  sportu,  ze  szczególnym  uwzględnieniem  klubów  sportowych,  oraz  wspieranie  tworzenia  porządku  prawnego,  który  ułatwiłby  rozwój  aktywnej  działalności tego typu organizacjom.  Tworzenie  ram  prawnych  i  kształtowanie  otoczenia  ułatwiającego  powstawanie  nowych  organizacji  sportowych  i  zwiększającego  ich  aktywność  muszą  iść  w  parze  z  motywacją  obywateli  do  uczestnictwa  w  życiu  sportowym.  Dlatego,  kładąc  podwaliny  pod  rozwój  działalności  sportowej,  należy  jednocześnie  promować  wśród  obywateli  postawę  społecznej  aktywności  w  tym  obszarze,  w szczególności ideę wolontariatu jako formy wzmacniania aktywnej postawy obywatelskiej.  Jako że sport wśród swoich wielu pozytywnych oddziaływań niesie ze sobą ogromne możliwości dla  zwiększenia poziomu integracji społecznej, będą wspierane działania służące włączeniu społecznemu  przez  sport.  Dzięki  propagowaniu  poczucia  przynależności  i  uczestnictwa  w  życiu  społecznym  sport  przyczynia się do znoszenia barier społecznych, stając się znakomitym narzędziem inkluzji wszelkich  mniejszości i grup znajdujących się w trudnej lub niekorzystnej sytuacji społecznej.   Priorytet Strategii 2.3. Wzmocnienie integracji i solidarności społecznej  Wykluczenie  społeczne,  mające  często  podłoże  ekonomiczne,  wpływa  na  zanik  chęci  i  brak  możliwości  angażowania  się  w  życie  publiczne.  Osoby  znajdujące  się  na  marginesie  społeczności,     

Monitor Polski

 

– 52 –

Poz. 378

najczęściej  z niezależnych  od  siebie  powodów  np.  niepełnosprawności  czy  długotrwałego  pozostawania bez zatrudnienia, wykazują postawy apatii i pozbawiają się możliwości poprawy swojej  sytuacji.  Dlatego  w  działaniach  zmierzających  do  zwiększenia  partycypacji  obywateli  w  życiu  publicznym szczególne  miejsce należy  poświęcić osobom wykluczonym społecznie89). Realizacji tego  priorytetu  Strategii  mają  służyć  kierunki  działań,  koncentrujące  się  na  rozwijaniu  nowych,  skutecznych i trwałych instrumentów przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i zawodowemu.  Priorytet obejmuje następujący kierunek działań:   2.3.1.  Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości społecznej i innych form przeciwdziałania wykluczeniu  społecznemu i zawodowemu, w tym różnorodnych form samopomocy.  2.3.1.  Wspieranie  rozwoju  przedsiębiorczości  społecznej  i  innych  form  przeciwdziałania  wykluczeniu społecznemu i zawodowemu, w tym różnorodnych form samopomocy  Kluczowym  działaniem  w  obrębie  tego  kierunku  będzie  wspieranie  rozwoju  ekonomii  społecznej90)  i przedsiębiorczości społecznej. Ekonomia społeczna jest innowacyjnym instrumentem wpływającym  na  zwiększenie  integracji  społecznej  i  zawodowej  osób  wykluczonych  społecznie  oraz  kapitału  społecznego.  Podmioty  ekonomii  społecznej  realizują  nie  tylko  potrzebę  zatrudniania  osób  znajdujących  się  w  niekorzystnej  sytuacji  życiowej.  Mogą  także  uzupełniać  dostarczanie  towarów  i usług przez rynek i państwo oraz rozwiązywać zróżnicowane problemy społeczne w wielu obszarach  życia publicznego.  Dla  dalszego  rozwoju  ekonomii  społecznej  niezbędne  jest  włączenie  jednostek  samorządu  terytorialnego  szczebla  wojewódzkiego  jako  kluczowego  podmiotu  w  programowaniu  i  realizacji  wsparcia i rozwoju przedsiębiorczości społecznej na terenie województw, wspierających rozwój na  poziomie  regionalnym  i  lokalnym  oraz  wdrożenie  systemowych  rozwiązań,  umożliwiających  funkcjonowanie  na  zasadach  partnerstwa  publiczno‐społecznego  akredytowanych  instytucji,  wspierających infrastrukturalnie przedsiębiorczość społeczną (ośrodki wsparcia ekonomii społecznej)  w zakresie usług, szkoleń i doradztwa.  Krajowy  Program  Rozwoju  Ekonomii  Społecznej  (KPRES)  jest  dokumentem,  który  umiejscawia  ekonomię  społeczną  w  kontekście  zintegrowanych  strategii  i  nakreśla  jej  wizję,  w  której  przedsiębiorstwa  społeczne  będą  trwałym  i  dostrzegalnym  podmiotem  życia  społeczno‐  ‐gospodarczego w wymiarze lokalnym i regionalnym.   Ustawa  o  przedsiębiorczości  społecznej  stworzy  możliwość  starania  się  o  status  przedsiębiorcy  społecznego,  co  będzie  potwierdzeniem,  że  dany  podmiot,  prowadząc  działalność  gospodarczą,  realizuje konkretne cele społeczne. Przewiduje się przygotowanie i wdrożenie działań edukacyjnych  dotyczących  przedsiębiorczości  społecznej,  w  tym  skierowanych  do  dzieci  i  młodzieży  w  zakresie  przygotowania do przedsiębiorczości oraz wspierania spółdzielni uczniowskich.  Istotne  znaczenie  ma  także  przygotowanie  i  wdrożenie  zwrotnych  mechanizmów  finansowania  (pożyczek, kredytów i poręczeń) dla przedsiębiorstw społecznych. Obecnie istnieją już założenia do  pilotażu  funduszu  pożyczkowego  dla  przedsiębiorstw  społecznych,  który  obejmować  będzie                                                              

89) 

Alienacja  ze  środowiska  społecznego  często  dotyka  także  cudzoziemców.  Dlatego  też  ważne  jest,  aby  katalog  działań  integracyjnych  pozostał otwarty również dla tej grupy osób.

90)   W grudniu  2008  r. Prezes  Rady Ministrów powołał Zespół do spraw Rozwiązań Systemowych  w zakresie Ekonomii Społecznej złożony  z przedstawicieli Rządu, jednostek samorządu terytorialnego, ekspertów i przedstawicieli organizacji obywatelskich oraz przedsiębiorstw  społecznych.  Zespół  pracuje  nad  czterema  zagadnieniami:  Krajowym  Programem  Rozwoju  Ekonomii  Społecznej  (KPRES),  projektem  ustawy  regulującej  sferę  przedsiębiorczości  społecznej,  planem  edukacji  w  zakresie  przedsiębiorczości  społecznej  oraz  instrumentami  finansowania dla przedsiębiorstw społecznych, w szczególności finansowania zwrotnego. 

 

 

Monitor Polski

 

– 53 –

Poz. 378

preferencyjne  pożyczki  dystrybuowane  przez  fundusze  na  poziomie  makroregionalnym  oraz  system  doradztwa.   Wsparcie dla przedsiębiorczości społecznej wymaga również wypracowania i wdrożenia skutecznych  instrumentów  pomiaru  społecznej  wartości  dodanej,  generowanej  przez  przedsiębiorstwa  społeczne,  a  także  inne  przedsięwzięcia  gospodarcze,  służące  realizacji  celów  społecznych.  Jest  to  niezbędne do racjonalnego i efektywnego dzielenia środków publicznych dla sfery przedsiębiorczości  społecznej.  Wykorzystując  doświadczenia  w  rozwijaniu  przedsiębiorczości  społecznej,  konieczne  jest  stałe  poszukiwanie  innowacyjnych  rozwiązań  i  mechanizmów  przeciwdziałania  społecznemu  i zawodowemu  wykluczeniu.  Służyć  temu  będzie  wsparcie  dla  projektów  testujących  takie  nowe  rozwiązania i upowszechnianie tych, które okażą się skuteczne, efektywne i użyteczne.  Dla  całości  przedsięwzięć  w  ramach  celu  2  wykorzystane  zostaną  doświadczenia  MPiPS  we  wspieraniu  działań  w  ramach  PO  KL  i  PO  FIO,  a  w  kolejnej  perspektywie  finansowej,  po  2013  r.,  nastąpi  kontynuacja  funkcjonowania  Funduszu  Inicjatyw  Obywatelskich  będącego  merytoryczną  i finansową  formułą  budowy  społeczeństwa  obywatelskiego  jako  integralnego  elementu  kapitału  społecznego.    Cel szczegółowy 3. Usprawnienie procesów komunikacji społecznej oraz wymiany wiedzy   Komunikacja  społeczna  służy  wymianie  informacji  i  edukacji,  ale  też  budowie  tożsamości  jednostki  oraz  integracji  na  poziomie  grupy.  Natomiast  media  jako  „środki  społecznego  przekazu”  stanowią  podstawę współczesnej sfery publicznej. Warunki prawne działania mediów, w tym system ochrony  własności intelektualnej, powinny sprzyjać zachowaniom o charakterze więziotwórczym. Szczególna  rola w tym zakresie przypada mediom audiowizualnym, które – potencjalnie lub w rzeczywistości – są  ważnym  elementem  infrastruktury  kapitału  społecznego.  Istotnym  zadaniem  jest  także  wypracowanie  mechanizmów  umożliwiających  legalną  wymianę,  wykorzystanie  i  produkcję  treści  przy poszanowaniu praw autorskich i zapewnieniu wynagrodzeń dla twórców.  Cel szczegółowy 3.   Usprawnienie procesów komunikacji społecznej oraz wymiany wiedzy będzie  realizowany przez następujące priorytety Strategii: 

Priorytet Strategii 3.1.   Zwiększanie dostępności informacji i poprawa jakości komunikacji w sferze  publicznej.   Priorytet Strategii 3.2.   Wspieranie  mediów  w  kształtowaniu  więzi  społecznych,  kulturowych  i demokracji.   Priorytet Strategii 3.1. Zwiększanie dostępności informacji i poprawa jakości komunikacji w sferze  publicznej   Priorytet ten zakłada, że dla zwiększenia aktywnego udziału obywateli w życiu publicznym niezbędne  jest  tworzenie  warunków  sprzyjających  poprawie  jakości  komunikowania  zarówno  w  relacjach  między obywatelami, grupami społecznymi i organizacjami, jak też między obywatelami i instytucjami  państwa. W tym celu należy ułatwić dostęp do zasobów informacji.   Priorytet obejmuje następujące kierunki działań:   3.1.1. Zwiększenie dostępności treści edukacyjnych, naukowych i kulturowych w domenie publicznej.   3.1.2.  Ochrona  własności  intelektualnej  i  stworzenie  warunków  umożliwiających  eksploatację  treści  w ramach dozwolonego użytku przewidzianego przepisami prawa.     

Monitor Polski

 

– 54 –

Poz. 378

3.1.1.  Zwiększenie  dostępności  treści  edukacyjnych,  naukowych  i  kulturowych  w  domenie  publicznej  Opis planowanych działań:  Przepisy prawa autorskiego są czynnikiem rzeczywistości społecznej, praktycznie przekładającym się  na kreatywność oraz innowacyjność obywateli. Zapewnienie twórcom niezbędnego zakresu prawnej  ochrony  oraz  należnego  wynagrodzenia  stymuluje  tworzenie  nowych  dzieł  i  zachęca  do  przedsiębiorczości w tym obszarze.   Równocześnie  należy  umożliwić  ogółowi  społeczeństwa,  przy  zapewnieniu  twórcom  i  innym  uprawnionym odpowiedniego poziomu ochrony ich praw, jak najszerszy dostęp do wiedzy i dorobku  kulturowego  oraz  sprzyjać  aktywności  prowadzącej  do  zapewnienia  polskiemu  dorobkowi  kulturowemu należnego mu miejsca w Europie i na świecie.  Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054,  z późn. zm.) – podobnie jak regulacje VAT w innych krajach UE (oprócz Francji) – odmiennie traktuje  opodatkowanie różnych dóbr kultury, a nawet dóbr identycznych co do treści, w zależności od tego,  czy  nośniki,  na  których  treści  te  są  zapisane,  mają  formę  materialną,  czy  zdematerializowaną.  Zróżnicowanie  to  wynika  z  potraktowania  w  dyrektywie  2006/112/WE  Rady  z  dnia  28  listopada  2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz. Urz. UE L 347 z 11.12.2006,  str.  1)  i  w  ślad  za  tym  w  polskiej  ustawie  towarów  takich  jak  gazety  czy  książki  w  postaci  zmaterializowanej  jako  towarów,  a  e‐booków  dostępnych  tylko  on‐line  jako  usług,  dla  których  nie  można stosować stawek preferencyjnych opodatkowania.   Wprowadzenie  jednolitej  obniżonej  stawki  VAT  indyferentnej  wobec  formy  ich  prezentacji  (nośnik  lub  forma  zdematerializowana  w  Internecie)  miałoby  na  celu  wspieranie  rozwoju  polskiego  rynku  książki,  zwiększenie  legalnego  zasobu  cyfrowych  książek  i  innych  treści,  zapobiegającego  rozwojowi  piractwa  internetowego,  oraz  zwiększenie  konkurencyjności  polskich  wydawców  i  przedsiębiorców  prowadzących  działalność  na  rynku  usług  elektronicznych  związanych  z  dystrybucją  dóbr  kultury.  Jednolita  obniżona  stawka  VAT  będzie  wprowadzona  w  przypadku  zmiany  dyrektywy  Rady  2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej  w tym zakresie.  Z pewnością treści, których wytworzenie zostało sfinansowane ze środków publicznych, powinny być  udostępniane  społeczeństwu  w  najszerszym  możliwym  stopniu.  Zadanie  to  wymaga  otwarcia  się  instytucji  kultury,  szkół  wyższych  i  innych  instytucji  publicznych  na  nowe  kanały  komunikacyjne  i procesy budowania więzi, które w nich zachodzą.   W zakresie dotyczącym działalności bibliotek i archiwów należy doprowadzić do rozwiązania dwóch  problemów: wytwarzania cyfrowych kopii materiałów przechowywanych w kolekcjach bibliotecznych  i  archiwalnych  w  celu  ochrony  tych  materiałów  oraz  dostarczania  kopii  utworów  użytkownikom  drogą  elektroniczną.  Działania  w  tym  obszarze  powinny  skupić  się  na  wypracowaniu  modelu  umożliwiającego  bibliotekom  oraz  podmiotom  prowadzącym  działalność  w  zakresie  archiwizacji  dorobku  kulturowego  dokonywanie  cyfryzacji  swoich  zasobów  i  ich  udostępnianie,  w  szczególności  powinno to dotyczyć treści kultury nieobjętych ochroną prawami majątkowymi.   Konieczne  jest  również  wdrożenie  dyrektywy  2012/28/UE  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  z  dnia  25 października  2012  r.  w  sprawie  niektórych  dozwolonych  sposobów  korzystania  z  utworów  osieroconych  (Dz.  Urz.  UE  L  299  z  27.10.2012,  str.  5).  Są  to  utwory,  które  objęte  są  prawami  autorskimi, ale w stosunku do których nie można ustalić tożsamości podmiotów praw autorskich lub  miejsca  ich  pobytu,  przez  co  niemożliwe  jest  uzyskanie  zgody  podmiotu  uprawnionego  na  ich     

Monitor Polski

 

– 55 –

Poz. 378

eksploatację.  Prowadzi  to  do  sytuacji,  w  której  utwory  mające  status  osieroconych  są  wyłączone  z korzystania, również w zakresie działań prowadzących do zachowania dorobku kulturowego, w tym  cyfryzacji  książek  i  restaurowania  filmów.  Wdrożenie  dyrektywy  przyczyni  się  do  wyeliminowania  tego rodzaju ograniczeń.  W  obszarze  cyfryzacji  i  publicznego  udostępniania  zasobów  dziedzictwa  kulturowego  planuje  się  również wzmocnienie działań związanych z gromadzeniem i udostępnianiem polskiego kulturowego  dorobku audiowizualnego, w tym prowadzonych przez Narodowy Instytut Audiowizualny. Polska jest  jednym  z  nielicznych  krajów  Unii  Europejskiej,  gdzie  nie  funkcjonuje  instytucja  wyposażona  w uprawnienia  do  utrwalania  oraz  gromadzenia  bieżącej  działalności  nadawców  i  producentów  audiowizualnych,  jak  również  utworów  multimedialnych,  w  tym  zapisów  stron  internetowych.  Wskazane  działania  zostaną  uzupełnione  przez  rozpoczęcie  dyskusji  na  temat  przyszłego  archiwizowania treści stworzonych od razu w postaci cyfrowej (born‐digital), w tym kryteriów doboru  treści podlegających archiwizacji oraz procedur i priorytetów jej przeprowadzania.  Niezbędne jest również opracowanie systemu udostępnienia w sieci, bez uszczerbku dla podmiotów  uprawnionych  z  tytułu  praw  autorskich  i  pokrewnych,  treści  wytworzonych  w  przeszłości  i wytwarzanych  obecnie  przez  media  publiczne:  Telewizję  Polską  S.A.,  Polskie  Radio  oraz  rozgłośnie  regionalne.   3.1.2.  Ochrona  własności  intelektualnej  i  stworzenie  warunków  umożliwiających  eksploatację  treści w ramach dozwolonego użytku przewidzianego przepisami prawa   Opis planowanych działań:  Rozwój  nowych  mediów  i  technologii  cyfrowych,  prowadzący  do  digitalizacji  dóbr  kultury,  stanowi  duże  wyzwanie  dla  polityki  prawnoautorskiej.  Współczesne  procesy  produkcji  i  dystrybucji  treści,  w szczególności związane  z cyfryzacją, umożliwiają  nowe formy korzystania z utworów chronionych  przez prawo autorskie, w nieznanym dotąd zakresie ułatwiając dostęp do treści. Technologie cyfrowe  umożliwiły  zwielokrotnianie,  rozpowszechnianie  i  przechowywanie  treści  na  nowych  platformach,  jednocześnie doprowadzając do zwiększenia nielegalnego korzystania z chronionych dóbr na szeroką  skalę.   Odpowiadając  na  to  wyzwanie  Strategia  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  powinna  zapewnić  ochronę  twórców  w  zmieniającym  się  środowisku,  w  tym  gwarantować  wynagrodzenia  autorom  na  odpowiednim  poziomie.  Działania  objęte  Strategią  powinny  uwzględniać  oczekiwania  twórców,  prowadzić  do  wzrostu  zaufania,  jakim  obdarzają  dopuszczalne  prawem  formy  eksploatacji  ich  dorobku, oraz zapewniać bezpieczeństwo obrotu utworami i prawami pokrewnymi.  W  związku  z  tym  prawny  system  ochrony  własności  intelektualnej  wymaga  reformy  –  zakłada  się  wypracowanie  takich  mechanizmów,  które  umożliwią  legalną  wymianę,  wykorzystanie  i  produkcję  treści, przy jednoczesnym poszanowaniu autorskich praw osobistych i zapewnieniu wynagrodzeń dla  twórców.  Działanie to zakłada przegląd istniejących rozwiązań prawa autorskiego pod względem skuteczności  ich funkcjonowania (np. reforma Funduszu Promocji Twórczości), jak również wprowadzenie nowych  regulacji,  mających  na  celu  stworzenie  sprzyjającego  środowiska  dla  działalności  twórców  i  innych  uprawnionych w świecie cyfrowym. Konieczne jest również wdrożenie rozwiązań dotychczas w ogóle  nieimplementowanych,  jak  np.  public  lending  right  (instytucja  Public  Lending  Right  przewidziana  w art.  6  dyrektywy  2006/115/WE  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  z  dnia  12  grudnia  2006  r.  w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie 

 

 

Monitor Polski

 

– 56 –

Poz. 378

własności  intelektualnej  (Dz.  Urz.  UE  L  376  z  27.12.2006,  str.  28)  zakłada  stworzenie  mechanizmu  wynagradzania twórców za korzystanie z ich dzieł w formie publicznego użyczania przez biblioteki).   Zmienione  realia  korzystania  z  utworów  sprawiają  ponadto,  że  potrzebna  jest  analiza  zakresu  stosowania dozwolonego użytku. Dozwolony użytek (prywatny i publiczny) jest konstrukcją prawną  umożliwiającą  szeroki  dostęp  do  przedmiotów  prawa  autorskiego  –  w  tym  w  szczególności  w obszarze kultury – bez konieczności uzyskania zezwolenia twórcy utworu. Jest to wyjątek od zasady  ogólnej, iż prawa autorskie przysługują twórcy, a możliwość korzystania z utworu uzależniona jest od  jego  zezwolenia  i  uiszczenia  odpowiedniego  wynagrodzenia.  Jako  wyjątek  w  sferze  bezwzględnych  praw  autorskich  przepisów  o  dozwolonym  użytku  nie  można  interpretować  rozszerzająco.  Katalog  dopuszczalnych  wyjątków  (form  dozwolonego  użytku)  zawarty  jest  m.  in.  w  Konwencji  berneńskiej  o ochronie dzieł literackich i artystycznych (Polskę wiąże tekst paryski z 1971 r., Dz. U. z 1990 r. Nr 82,  poz.  474)  oraz  w  dyrektywie  2001/29/WE  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  z  dnia  22  maja  2001  r.  w sprawie  harmonizacji  niektórych  aspektów  praw  autorskich  i  pokrewnych  w  społeczeństwie  informacyjnym  (Dz.  Urz.  UE  L  167  z  22.06.2001,  str.  10).  Szczególnie  istotna  w  tym  zakresie  jest  Dyrektywa,  która  zawiera  zamknięty  katalog  wyjątków  (dopuszczalnych  form  dozwolonego  użytku),  które  mogą  zostać  wprowadzone  w  poszczególnych  państwach  członkowskich.  Podejmowane  działania  będą  zatem  koncentrować  się  na  tym,  by  istniejące  przepisy  o  dozwolonym  użytku  zapewniały  możliwość  swobodnego  dostępu  do  dóbr  kultury,  tam  gdzie  nie  jest  to  sprzeczne  z ogólnymi  zasadami  prawa  autorskiego,  prawem  unijnym  i  międzynarodowym.  W  szczególności  powinny  być  prowadzone  działania  zmierzające  do  zwiększenia  możliwości  korzystania  z  utworów  w ramach dozwolonego użytku przez biblioteki, archiwa i szkoły.  W  ramach  tego  celu  szczegółowego  na  uwagę  zasługują  działania  związane  z  redukowaniem  wykluczenia  cyfrowego.  Będą  się  one  wiązać  z  tworzeniem  warunków  prawnych,  organizacyjnych  i technologicznych dla jak najpełniejszego dostępu do zasobów kultury przez osoby niepełnosprawne,  w  tym  osoby  niewidome,  niedowidzące  lub  niepełnosprawne  w  sposób  uniemożliwiający  im  zapoznawanie  się  z  drukiem.  Rozwój  technologii  daje  bowiem  nowe  możliwości  udostępniania  twórczości.   Efektem  gromadzenia  informacji  w  formie  cyfrowej,  możliwości  ich  swobodnego  przekształcania  i cyfryzacji przekazu są nowe formy korzystania z utworów chronionych przez prawo. W tym obszarze  Strategii  priorytetowe  są  prace  dotyczące  przeciwdziałania  piractwu.  Zakłada  się,  że  duży  nacisk  powinien  być  położony  na  promowanie  legalnych  form  udostępniania  utworów  w  środowisku  cyfrowym.  Legalna  eksploatacja  utworów  w  sieci  wymaga  ponadto  wypracowania  odpowiedniego  systemu  licencjonowania  wykraczającego  poza  granice  państw,  a  także  skutecznego,  przejrzystego  i sprawiedliwego  działania  organizacji  zbiorowego  zarządzania  udzielających  takich  licencji.  Należy  przy  tym  dążyć  do  uniknięcia  monopolu  dużych  organizacji  i  marginalizacji  mniejszych  reprezentujących  mniej  popularnych  w  skali  europejskiej  twórców.  Jednocześnie  zakłada  się  prowadzenie  analiz  na  temat  elektronicznych  form  zarządzania  prawami  autorskimi,  które  prowadziłyby  do  większej  kontroli  ściągalności  należnych  wynagrodzeń  za  eksploatację  utworów  w środowisku cyfrowym.  Zmiany  technologiczne,  które  obejmują  branżę  muzyczną,  audiowizualną,  wydawniczą  oraz  informatyczną,  nakładają  na  państwo  konieczność  upowszechniania  wiedzy  dotyczącej  prawa  autorskiego.  Wymagają  wprowadzenia  w  znacznie  szerszym  niż  dotąd  zakresie  elementów  prawa  autorskiego  na  wszystkich  szczeblach  nauczania.  Upowszechnienie  umiejętności  zarządzania 

 

 

Monitor Polski

 

– 57 –

Poz. 378

własnymi  prawami  i  poszanowania  cudzych  praw  stanowi  ważny  element  budowy  społeczeństwa  opartego na wiedzy oraz kapitału społecznego.  W  tym  obszarze  Strategii  działania  powinny  prowadzić  wśród  osób  korzystających  z  utworów  do  zwiększania  świadomości  o  przesłankach  naruszeń  prawa  autorskiego,  w  tym  przede  wszystkim  działań  uznawanych  za  piractwo,  ponadto  do  upowszechniania  wiedzy  o  środkach  prawnych  służących  do  egzekucji  praw  własności  intelektualnej,  a  także  upowszechniania  wiedzy  o  zakresie  bezpłatnego  dozwolonego  użytku  utworów,  a  więc  przepisów  upoważniających  do  nieodpłatnego  korzystania z chronionego utworu bez zgody uprawnionego.     Priorytet  Strategii  3.2.  Wspieranie  mediów  w  kształtowaniu  więzi  społecznych,  kulturowych  i demokracji   Priorytet  obejmuje  działania  uwzględniające  szczególną  rolę  mediów  w  komunikacji  społecznej.  Prasa,  radio  i  telewizja,  a  obecnie  w  coraz  większym  stopniu  Internet,  interpretują  wydarzenia,  kształtują wzory zachowań, wywierają istotny wpływ na budowanie tożsamości kulturowej. Polityka  publiczna  powinna,  szanując  niezależność  mediów,  wspierać  te  formy  ich  działania,  które  sprzyjają  budowie więzi społecznych i rozwojowi demokracji.   Priorytet obejmuje następujące kierunki działań:   3.2.1. Zapewnienie powszechnego dostępu do usług medialnych.  3.2.2. Wyznaczanie wysokich standardów jakości treści mediów publicznych.  3.2.3. Wspieranie społecznej partycypacji w tworzeniu i upowszechnianiu polskich treści w mediach  społecznych i komercyjnych oraz w Internecie.  3.2.4.  Wzmacnianie  niezależności  i  pluralizmu  mediów  oraz  wspieranie  mediów  lokalnych,  regionalnych i obywatelskich.  3.2.1. Zapewnienie powszechnego dostępu do usług medialnych  Opis planowanych działań:  Działania  mające  na  celu  upowszechnianie  dostępu  do  usług  medialnych,  zwłaszcza  usług  wysokiej  jakości  służących  rozwojowi  kultury,  wzmacnianiu  tożsamości  narodowej  i  budowaniu  więzi  społecznych,  wymagają  rozwiązań  związanych  z  rozwojem  i  właściwym  wykorzystywaniem  infrastruktury, a także rozwojem różnych form usług. Administracja państwowa i organy regulacyjne  (Urząd  Komunikacji  Elektronicznej  (UKE),  Krajowa  Rada  Radiofonii  i  Telewizji  (KRRiT))  powinny  wspierać proces cyfryzacji przestrzeni medialnej w Polsce.  W celu zwiększenia dostępności i zmniejszenia kosztów dostępu do cyfrowych usług medialnych oraz  Internetu  należy  stworzyć  inwestycjom  telekomunikacyjnym  jasne  i  przyjazne  otoczenie  prawne  i administracyjne,  zapewnić  skuteczną  koordynację  procesów  inwestycyjnych  prowadzonych  z wykorzystaniem  środków  europejskich  w  ramach  obecnej  i  przyszłej  perspektywy  finansowej,  a także  zaprojektować  działania  i  mechanizmy  dla  likwidacji  zjawiska  wykluczenia  cyfrowego  na  obszarach,  na  których  nie  jest  opłacalne  prowadzenie  komercyjnej  działalności  telekomunikacyjnej.  W  tym  zakresie,  uwzględniając  wysokie  koszty  rozbudowy  sieci  i  infrastruktury  telekomunikacyjnej,  celowe  będzie  szczególnie  wspieranie  inwestycji  w  rozwój  infrastruktury  prowadzonych  w  ramach  partnerstwa  publiczno‐prywatnego,  w  tym  promowanie  tego  rodzaju  modeli  inwestycyjnych.  Powyższe  działania  będą  nakierowane  na  umożliwienie  uzyskania  dostępu  do  szerokopasmowego  Internetu przez wszystkie gospodarstwa domowe.      

Monitor Polski

 

– 58 –

Poz. 378

Aby  ogół  obywateli  miał  dostęp  do  usług  medialnych,  należy  uwzględnić  szczególne  potrzeby  osób  niepełnosprawnych.  W  celu  zapewnienia  tym  osobom,  w  szczególności  niewidomym  i niedowidzącym,  dostępu  do  zasobów  dziedzictwa  kulturowego  należy  wspierać  produkcję  dźwiękowych  wersji  utworów  literackich  (tzw.  audiobooki),  utworów  audiowizualnych,  w  tym  w ramach  programów  digitalizacji,  uwzględniających  tzw.  audiodeskrypcję  (dodanie  dodatkowych  opisów  werbalnych  w  przerwach  między  dialogami).  Instytucje  kultury  powinny  też  wprowadzać  system  audiodeskrypcji  na  swoich  stronach  internetowych.  Należy  także  stworzyć  możliwość  wyposażenia  bibliotek  publicznych  w  oprogramowanie  i  sprzęt  umożliwiający  czytanie  osobom  niedowidzącym (lupy  cyfrowe,  powiększalniki tekstu). Konieczne jest także zwiększenie dostępności  usług  medialnych  dla  osób  niesłyszących  i  słabosłyszących.  Stosowne  więc  wydaje  się  zwiększenie  obecności technologii wspomagających odbiór usług medialnych przez takie osoby, np. napisów oraz  tłumaczeń na język migowy.  3.2.2. Wyznaczanie wysokich standardów jakości treści mediów publicznych   Opis planowanych działań:   Media  publiczne  powinny  wytwarzać  i  oferować  wysokiej  jakości  treści.  Dotyczy  to  zarówno  pracy  dziennikarskiej,  jak  i  innych  form  twórczości  medialnej.  Ponadto  treści  te  muszą  być  dostępne  do  ponownego wykorzystania. Charakter programów w mediach publicznych powinien wyraźnie odróżniać je  od  programów  nadawców  komercyjnych  (m.in.  przez  bogactwo  gatunków  programów  ogólnych,  produkowanie  programów  niedostępnych  u  nadawców  komercyjnych  oraz  wysoką  jakość  treści  o charakterze popularnym). Oferta radiofonii i telewizji publicznej powinna być skierowana do szerokiego  audytorium,  pełniąc  funkcje  społeczne,  demokratyczne  i  kulturotwórcze.  Media  publiczne  mają  stanowić  niezależne, pluralistyczne forum debaty publicznej oraz przepływu informacji podnoszących poziom wiedzy  i kultury, wspierających aktywne uczestnictwo w kulturze i sprzyjających budowie więzi społecznych. Oferta  mediów  publicznych  powinna  być  zróżnicowana  i  zawierać  programy  skierowane  do  dzieci  i  młodszej  młodzieży,  osób  w  wieku  powyżej  49.  roku  życia,  w  tym  emerytów,  osób  o  zarobkach  niższych  niż  przeciętne,  w tym  bezrobotnych,  osób  zamieszkałych  poza  ośrodkami  miejskimi  oraz  osób  o  systemach  wartości innych niż konsumpcyjne.  Prawidłowa  realizacja  misji  publicznej  w  mediach  szczególnie  wymaga  stworzenia  stabilnego  systemu finansowania mediów publicznych. Źródła finansowania mają bowiem wpływ na zawartość  programu.  Należy  jasno  określić  cele  i  ramy  działania  mediów  publicznych  oraz  stworzyć  podstawy  ich realizacji.   Regulacje  dotyczące  działalności  radiofonii  i  telewizji  powinny  zapewnić  aktywny  udział  organów  państwa  w  definiowaniu  i  nadzorowaniu  realizacji  misji.  Regulator  mediów  publicznych  powinien  tworzyć we współpracy z zarządami nadawców publicznych, a także na podstawie badań i konsultacji  publicznych,  dokumenty  szczegółowo  definiujące  misję  publiczną,  środki  jej  realizacji  oraz  kryteria  oceny  stopnia  jej  realizacji.  Ponadto  tworzenie  porozumień  z  poszczególnymi  nadawcami  publicznymi,  które  konkretyzowałyby  obowiązki  ogólnie  opisane  w  ustawie,  należy  realizować  zgodnie z całościowym podejściem do misji publicznej.   Dla  zagwarantowania  stabilnego  systemu  finansowania  mediów  publicznych  niezbędne  jest  przyjęcie  nowych  rozwiązań  ustawowych.  Należy  rozważyć  wprowadzenie  nowej  formuły  opłaty  audiowizualnej.  Wraz z wprowadzeniem nowego systemu finansowania rozważyć należy ograniczenie udziału reklam  w  programach  publicznej  radiofonii  i  telewizji.  Pozwoli  to  ograniczyć  komercjalizację  treści  programowych mediów publicznych, a także wzmocnić ich kulturotwórczą i edukacyjną rolę. Działanie to         

Monitor Polski

 

– 59 –

Poz. 378

może  doprowadzić  do  wyeliminowania  niezdrowej  konkurencji  o  wpływy  reklamowe  między  mediami  publicznymi i komercyjnymi.  3.2.3.  Wspieranie  społecznej  partycypacji  w  tworzeniu  i  upowszechnianiu  polskich  treści  w mediach społecznych i komercyjnych oraz w Internecie  Opis planowanych działań:  Konieczne jest wspieranie przez państwo tworzenia rodzimych treści, w szczególności treści wysokiej  jakości,  wnoszącej  wkład  w  dorobek  nauki  i  kultury,  przez  programy  współfinansowania  treści  linearnych  i  nielinearnych  o  charakterze  lokalnym  i  ogólnopolskim.  Niezależni  producenci  audiowizualni  i  inni  tworzący  w  Internecie  to  przeważnie  podmioty  zaliczane  do  małych  i  średnich  przedsiębiorstw,  można  więc  wykorzystać  mechanizmy  gospodarcze  służące  wsparciu  tego  sektora  gospodarki.  Udostępnianie  istniejącego  dorobku  kultury  narodowej  przez  digitalizację  dzieł  i  tworzenie  cyfrowych  archiwów pozwoli na szerokie rozpowszechnianie zasobów kultury polskiej, zarówno w skali globalnej,  jak  i  lokalnej.  Przyspieszenia  wymagają  prace  nad  Zintegrowanym  Systemem  Informacji  Archiwalnej  (ZoSIA)  i  portalem  szukajwarchiwach.pl,  których  celem  będzie  koncentracja  informacji  o  zasobach  archiwalnych  na  terenie  kraju,  a  także  prezentacja  cyfrowych  kopii  materiałów  archiwalnych  w Internecie. Wspierane również będą prace realizowane w ramach projektu CARARE, pozwalające na  wzbogacenie  zasobów  Europeany  o  multimedialne  treści  związane  z  archeologią  i  architekturą  (m.in.  modele 3D, wizualizacje), a także działania zmierzające do udostępniania w Internecie zasobów polskich  muzeów.  Zasoby  te  będą  mogły  być  wykorzystywane  przez  indywidualnych  użytkowników  oraz  jako  materiał  źródłowy  w  tworzeniu  treści  dla  mediów  audiowizualnych  i  usług  świadczonych  za  pośrednictwem Internetu.   3.2.4.  Wzmacnianie  niezależności  i  pluralizmu  mediów  oraz  wspieranie  mediów  lokalnych,  regionalnych i obywatelskich  Opis planowanych działań:  Niezależne  media  lokalne  i  regionalne,  w  tym  media  „trzeciego  sektora”  (media  społeczne),  odgrywają  ważną  rolę  we  wspieraniu  tolerancji  i  pluralizmu  oraz  wnoszą  istotny  wkład  w  dialog  międzykulturowy. Niejednokrotnie stanowią jedyne źródło lokalnych wiadomości i informacji, są też  ważnym,  a  niekiedy  jedynym,  głosem  lokalnych  społeczności.  Tworzą  platformę  dialogu  obywatelskiego i umożliwiają prowadzenie konsultacji społecznych, poprzedzających podejmowanie  decyzji  przez  władze  samorządowe.  Treści  publikowane  w  tych  mediach,  a  także  różnego  rodzaju  akcje  medialne,  zarówno  przygotowywane  przez  profesjonalnych  redaktorów  i  dziennikarzy,  jak  i amatorów, mogą być ważnym czynnikiem wzmacniania tożsamości lokalnej i regionalnej.   Ponieważ  niezależne  media  lokalne  są  narażone  na  silną  konkurencję  ze  strony  mediów  ogólnokrajowych  i  mediów  lokalnych  finansowanych  przez  władze  publiczne,  należy  dążyć  do  wprowadzenia  rozwiązań  prawnych  ułatwiających  im  zdobywanie  środków  na  lokalnych  rynkach  reklamy  i  sponsoringu.  Można  to  osiągnąć  m.in.  przez  wprowadzenie  zakazu  rozłączania  bloków  reklamowych  na  pasma  lokalne  oraz  emisji  reklamy  lokalnej  przez  nadawców  ogólnokrajowych,  ustawowe  ograniczenie  możliwości  finansowania  prasy  lokalnej  przez  jednostki  samorządu  terytorialnego,  a  także  inne  rozwiązania  służące  obniżeniu  barier  rozpoczynania  tego  rodzaju  działalności na rynku usług medialnych.  Budowie  demokracji  i  organizowaniu  się  społeczeństwa  dla  realizacji  wspólnych  celów  służą  także  serwisy internetowe, które zaczynają pełnić rolę mediów lokalnych. Ich sposób działania opiera się na     

Monitor Polski

 

– 60 –

Poz. 378

„architekturze współuczestnictwa”, dając szansę aktywnego udziału w kulturze i debacie publicznej, która  nie  jest  możliwa  w  przypadku  mediów  masowych.  Ważne  jest  w  tym  przypadku  tworzenie  sieci  i  pól  wymiany  treści  między  uczestnikami.  Kwestie  związane  z  inicjowaniem  i  promowaniem  mediów  lokalnych, w tym serwisów społecznościowych, portali internetowych itp., należą do zadań instytucji  kultury, w szczególności bibliotek (np. w ramach Priorytetu Biblioteka+. Infrastruktura bibliotek).  Treści powstałe w ramach autoekspresji osób posługujących się nowymi technologiami znane są jako „treści  tworzone  przez  użytkowników”  (user‐generated  content  –  UGC  lub  user‐created  content  –  UCC).  Swobodna działalność o charakterze twórczym wymaga upowszechniania wiedzy o prawie autorskim,  zwłaszcza  informacji  o  naruszeniach  prawa  autorskiego  uznawanych  za  piractwo,  o  środkach  prawnych służących do egzekucji praw własności intelektualnej, o zakresie bezpłatnego dozwolonego  użytku  utworów  oraz  o  możliwości  wykorzystania  na  gruncie  polskiego  prawa  licencji  Creative  Commons  w  granicach  zgodnych  z  przepisami  ustawy  z  dnia  4  lutego  1994  r.  o  prawie  autorskim  i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.). Wiedza na ten temat powinna  stać  się  przedmiotem  edukacji  szkolnej  na  wszystkich  szczeblach,  a  także  edukacji  nieformalnej  i pozaformalnej.   Wsparcie  polskiej  twórczości  jest  jednym  z  najważniejszych  zadań  mediów  publicznych  i  musi  mieć  wyraz  we  wsparciu  finansowym  dla  wszystkich  gatunków  twórczości.  Obecność  polskich  treści  w mediach  audiowizualnych  nie  może  jednak  ograniczać  się  tylko  do  treści  archiwalnych.  Jednym  z podstawowych  zadań  mediów  publicznych  jest  produkowanie  treści,  które  następnie  zasilą  tzw.  biblioteki programowe. W inwestycjach programowych można rozważyć wprowadzenie rozróżnienia  na  tzw.  stock  programs  (czyli  programy  warte  wielokrotnego  powtarzania)  i  fluid  programs  (czyli  programy ze swojej natury nienadające się do powtórek, jak np. teleturnieje), a następnie zbudować  system  preferencji  dla  programów  typu  stock  programs.  Zadaniem  mediów  publicznych  jest  także  promocja polskiej kultury.  Niski poziom czytelnictwa prasy oraz pogłębiający się kryzys wielu gazet i czasopism stwarzają groźbę  ograniczenia  efektywności  działania,  a  nawet  zaniku  jednego  z  ważnych  kanałów  komunikacji.  Zjawisku  temu  towarzyszy  postępująca  tabloidyzacja,  powodująca  eliminowanie  z  prasy  treści  informacyjnych,  edukacyjnych  i  kulturowych  na  rzecz  rozrywki.  Proces  ten  wymaga  interwencji  ze  strony  państwa,  w  tym  wsparcia  niezależnych  wydawców  lokalnych.  W  celu  upowszechnienia  dostępu  do  prasy  opiniotwórczej  i  budowania  nawyków  korzystania  z  prasy  jako  źródła  informacji,  w szczególności  w  małych  miejscowościach,  należy  w  programach  zakupów  bibliotecznych  i wspierania  czytelnictwa  uwzględnić  sposoby  organizacji  i  finansowania  zakupu  prasy  (ogólnopolskiej, regionalnej, lokalnej i specjalistycznej) przez biblioteki. 

Cel  szczegółowy  4.  Rozwój  i  efektywne  wykorzystanie  potencjału  kulturowego  i kreatywnego 

Podstawą  budowania  silnego  kapitału  społecznego  jest  wzmacnianie  więzi  opartych  na  wspólnej  tożsamości i umiejętności jej ciągłej, twórczej reinterpretacji. Natomiast jego integralnym elementem  jest  otwartość  na  inne  wzorce  kulturowe,  umiejętność  współdziałania  i  współżycia  osób  reprezentujących różne wartości, tradycje, normy zachowań i sposoby życia. Obydwa te aspekty są ze  sobą  silnie  związane  i  warunkowane  przez  znajomość  własnej  tradycji,  kultury,  historii  oraz  indywidualną kreatywność, otwartość na inspiracje i nowe rozwiązania.  Cel szczegółowy 4.   Rozwój  i  efektywne  wykorzystanie  potencjału  kulturowego  i  kreatywnego  będzie realizowany przez następujące priorytety Strategii: 

 

 

Monitor Polski

 

– 61 –

Poz. 378

Priorytet Strategii 4.1.   Wzmocnienie roli kultury w budowaniu spójności społecznej.  Priorytet Strategii 4.2.   Wzmocnienie znaczenia kultury w rozwoju społeczno‐gospodarczym.  Priorytet Strategii 4.1. Wzmocnienie roli kultury w budowaniu spójności społecznej  Priorytet obejmuje następujące kierunki działań:   4.1.1. Tworzenie  warunków  wzmacniania  tożsamości  i  uczestnictwa  w  kulturze  na  poziomie  lokalnym, regionalnym i krajowym.   4.1.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz krajobrazu.  4.1.3.  Digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja i udostępnianie dóbr kultury.  4.1.1.  Tworzenie  warunków  wzmacniania  tożsamości  i  uczestnictwa  w  kulturze  na  poziomie  lokalnym, regionalnym i krajowym  Opis planowanych działań:  Rozpoznany, rozwijany i odpowiednio wykorzystywany potencjał kulturowy w istotny sposób wpływa  na  budowanie  poczucia  tożsamości,  więzi  lokalnych,  a  także  opartych  na  tolerancji  i  zrozumieniu  relacji  z  innymi  społecznościami,  kulturami.  Zadaniem  państwa  jest  tworzenie  warunków  sprzyjających  aktywności  obywateli  i  budowania  tożsamości  na  wszystkich  poziomach  funkcjonowania wspólnoty (lokalnym, regionalnym, narodowym). W realizacji tego zadania kluczową  rolę odgrywają przede wszystkim działania służące: wspieraniu rozwoju zasobów kultury, ułatwieniu  dostępu  do  zasobów  kultury,  wspieraniu  uczestnictwa  w  kulturze,  wspieraniu  wytwarzania  nowych  i reinterpretowania zasobów kultury oraz wzorów partycypacji w kulturze, zachowaniu i popularyzacji  dziedzictwa niematerialnego.  Dla  wzmacniania  kapitału  społecznego  obejmującego  także  poczucie  pozytywnej  identyfikacji  z własną społecznością i otwartość na inne społeczności niezbędne jest m.in. poznawanie wspólnego  dziedzictwa  kulturowego  i  rozwijanie  wspólnych  doświadczeń,  w  tym  także  kulturowych  i artystycznych.  Podstawowym  działaniem  w  tym  zakresie  będzie  wspieranie  działań  artystycznych  i rozwoju zasobów kultury.  Ułatwianie  dostępu  do  kultury  dotyczy  zarówno  zasobów  kultury  materialnej,  jak  i  niematerialnej,  a także  klasycznych  i  nowych  form  korzystania  z  kultury.  Ułatwianie  dostępu  do  kultury  oznacza  również  przeciwdziałanie  wykluczeniu  z  kultury,  którego  przyczyny  najczęściej  mają  charakter  przestrzenny, ekonomiczny, ale także kompetencyjny, czasowy czy wynikający z różnorodności stylów  życia  współczesnych  Polaków.  Wspieranie  rozwoju  przestrzeni  oraz  infrastruktury  umożliwiającej  gromadzenie  i  udostępnianie  zasobów  kultury  ma  wielkie  znaczenie  zarówno  w dużych  ośrodkach  miejskich,  jak  i  małych  miejscowościach  i  na  wsiach.  Jednym  z  istotnych  zadań  będzie  rozwój  ośrodków  kultury  jako  lokalnych  centrów  kultury  oraz  wspieranie  ich  rozwoju  jako  ośrodków  aktywności  kulturalnej  i  obywatelskiej  (m.in.  w  gminach).  Będzie  to  wymagało  zarówno  długofalowego  wspierania  procesu  unowocześniania  infrastruktury  (m.in.  mediatek,  bibliotek,  centrów kultury), jak i poprawy warunków dostępu do kultury.   Dla  poznania  i  rozwijania  (wykorzystania,  reinterpretacji,  wytwarzania)  wspólnego  zasobu  kulturowego  niezbędnym  elementem  jest  także  ułatwienie  udziału  w  życiu  kulturalnym.  Uczestnictwo  w  kulturze  jest  w  tym  miejscu  rozumiane  znacznie  szerzej  niż  działalność  animacyjna  i edukacyjna, obejmuje wszelkie działania umożliwiające obywatelom zarówno kontakt z kulturą, jak  i jej aktywne współtworzenie. Uczestnictwo w kulturze sprzyja bowiem przygotowaniu do aktywnego         

Monitor Polski

 

– 62 –

Poz. 378

uczestnictwa  w  różnych  formach  życia  społecznego  i  tworzeniu  warunków  rozwijania  aktywności  twórczej.  Projektowane  działania  obejmować  będą  upowszechnianie  dorobku  kultury  oraz  zwiększenie  obecności  kultury  w  życiu  społecznym  zarówno  przez  wspieranie  rozwoju  placówek  świadczących  powszechny  dostęp  do  kultury  i  ich  przekształcanie  w  miejsca  spotkań  i  dialogu,  wzbogacanie  oferty  kulturalnej  (kierowanej  do  szerokiego  i  zróżnicowanego  grona  odbiorców),  jak  i przyczyni  się  do  zachowania  tradycji  i  przekazu  ludowego,  zasobów  dziedzictwa  kulturowego,  a także  rozwijania  współczesnej  kultury  i  kształtowania  postaw  otwartych,  innowacyjnych,  kreatywnych. Działania dotyczyć będą również wspierania działań dotyczących kultywowania tradycji  i przekazywania ich nowym pokoleniom, wspierania działań dotyczących dialogu międzykulturowego  i  międzypokoleniowego,  promowania  uwzględniania  i  wykorzystania  potencjału  kulturowego  i lokalnych tożsamości w rozwoju regionalnym.   Projektowane  działania  mają  przyczynić  się  również  do  wsparcia  zaangażowania  społeczności  w kwestie dziedzictwa kulturowego, w tym do korzystania z zasobów kulturowych i przyrodniczych,  a także  rozwijania  kultury  i  sztuki  współczesnej.  Proces  ten  ma  znaczenie  także  z  perspektywy  ekonomicznej,  pozwala  m.in.  na  podnoszenie  własnych  kwalifikacji  lub  rozwój  lokalnej  przedsiębiorczości  opartej  na  wiedzy  o  lokalnym  dziedzictwie  i  zasobach  dóbr  kultury  (zarówno  materialnych,  jak  i  niematerialnych).  Budowa  pozytywnie  postrzeganej  tożsamości  regionalnej  oraz  identyfikacji  z  otaczającą  kulturą  istotna  jest  także  z  perspektywy  jednostek  samorządu  terytorialnego,  pozwala  bowiem  na  rozwijanie  relacji  społecznych  służących  współpracy,  porozumieniu, kreatywności, a tym samym podnoszeniu jakości życia i konkurencyjności regionu. Do  osiągnięcia  efektów  w  wymiarze  finansowym  przyczynia  się  także  wspieranie  turystyki  kulturowej  i kulturowo‐przyrodniczej  oraz  łączenie  elementów  edukacji  regionalnej  z  rozwijającą  się  agroturystyką.  4.1.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego oraz krajobrazu  Opis planowanych działań:  Działania  związane  z  upowszechnieniem  i  ułatwieniem  dostępu  do  dziedzictwa  kulturowego  są  nierozerwalnie  związane  i  warunkowane  przez  proces  ochrony  dziedzictwa,  a  także  gromadzenia  i zachowywania  dzieł  kultury  najnowszej.  Ochrony  wymaga  także  tzw.  „młode”  dziedzictwo,  np.  architektura i twórczość okresu PRL lub układy urbanistyczne okresu modernizmu. Państwo powinno  wspierać i promować działania służące ochronie i zachowaniu dziedzictwa kulturowego realizowane  zarówno przez podmioty publiczne, jak i pozarządowe, prywatne oraz osoby prywatne.  Wypracowanie i wdrożenie spójnego systemu ochrony zabytków wymaga zmian przepisów prawnych  –  w  tym  opracowania  nowej  ustawy  o  ochronie  zabytków  i  opiece  nad  zabytkami.  Istotna  jest  również  rola  państwa  we  wzmacnianiu  i  promowaniu  aktywnej  partycypacji  społecznej  w  procesie  ochrony  zabytków  i  opieki  nad  nimi.  W  tym  zakresie  potrzebna  jest  współpraca  i  właściwe  wykorzystanie  potencjału  organizacji  pozarządowych,  a  także  promowanie  udziału  w  ochronie  dziedzictwa osób lub przedsiębiorstw.  Ochrona  dziedzictwa,  jako  ważnego  zasobu  kulturowego,  wymaga  także  zintegrowanego  podejścia  do  zagadnienia  krajobrazu  kulturowego.  O  skuteczności  zachowania  dziedzictwa  decyduje  bowiem  dzisiaj  nie  tylko  forma  ochrony,  ale  także  funkcja  użytkowa  zabytkowych  obiektów  i  ich  otoczenia.  Problematyka  ochrony  krajobrazu  kulturowego  obejmującego  przyrodę,  układy  urbanistyczne,  zagospodarowanie  i  sposoby  wykorzystania  terenu  powinna  być  odpowiednio  uwzględniona  w zapisach  Strategii  i  planów  rozwoju  lokalnego  i  regionalnego,  a  w  szczególności  w  planach  zagospodarowania  przestrzennego.  Zapisy  takie  pozwolą  na  skoordynowanie  polityki  względem         

Monitor Polski

 

– 63 –

Poz. 378

kultury, ochrony środowiska, rozwoju gospodarczego i społecznego. Konieczne jest w związku z tym  usprawnienie i wspieranie współpracy wszystkich podmiotów zaangażowanych w proces planowania  przestrzennego na różnych jego etapach.   Zintegrowane  podejście,  w  którym  będzie  łączyć  się  ochronę  zasobów  kulturowych  z  ochroną  środowiska  przyrodniczego,  zwiększy  skuteczność  ochrony  obu  tych  elementów.  W  szczególności  aktywizacja społeczności lokalnych wokół zintegrowanej ochrony zasobów kulturowych i środowiska  przyrodniczego  może  prowadzić  do  wzmacniania  więzi  między  mieszkańcami  oraz  zwiększania  ich  kreatywności i przedsiębiorczości. Umożliwi to wykorzystanie unikatowych zasobów wewnętrznych,  rozwój lokalnych produktów i usług oraz specjalizację regionów.  Aby  osiągnąć  wysoką  jakość  realizacji  zapisów  i  dbałość  o  dobro  wspólne,  jakim  jest  dziedzictwo  kulturowe, konieczne jest również uzupełnienie edukacji urzędników publicznych o wiedzę i metody  wykorzystania zasobów kulturowych regionu.   4.1.3. Digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja i udostępnianie dóbr kultury  Opis planowanych działań:  Podstawowym  zadaniem  dla  współczesnego  systemu  ochrony  i  upowszechniania  dóbr  kultury  jest  digitalizacja  mająca  na  celu  zarówno  ochronę  dziedzictwa  kulturowego  przed  bezpowrotnym  zniknięciem  (przez  wykonanie  kopii  lub  rekonstrukcji  cyfrowych),  jak  i  zapewnienie  wszystkim  obywatelom  równego  dostępu  do  kultury  przez  upowszechnienie  zdigitalizowanych  zbiorów  (np. w formie  portali  internetowych,  udostępniania  przez  instytucje  publiczne  zdigitalizowanych  zbiorów dla celów edukacyjnych, znoszenie barier dla osób wykluczonych cyfrowo). Działania, które  będą podjęte, to inwentaryzacja, ocena stanu, digitalizacja i cyfrowa rekonstrukcja dorobku polskiej  kultury,  a  także  gromadzenie  dzieł  tworzonych  już  jako  cyfrowe.  Wyjątkowo  pilna  jest  digitalizacja  materiałów  audiowizualnych  z  uwagi  na  niską  trwałość  nośników,  których  znaczna  część  może  ulec  w niedługim czasie fizycznemu rozpadowi i utracie wartościowych treści.  Digitalizację  polskich  zasobów  kultury,  prowadzoną  przez  różne  podmioty  –  biblioteki,  muzea  i archiwa — charakteryzuje rozproszenie inicjatyw i brak koordynacji działań. Trzeba zatem stworzyć  spójny  system  przekazywania  wiedzy  i  finansowania  tego  typu  przedsięwzięć.  Służyć  temu  będą  działania  podejmowane  w  ramach  Priorytetu  Digitalizacja  z  Wieloletniego  Programu  Rządowego  Kultura+.  Tematem  tym  zajmować  się  będą  również  Centra  Kompetencji,  opracowujące  i upowszechniające  standardy  digitalizacji.  Do  podstawowych  zadań  Centrów  Kompetencji  należą:  edukacja  kadr  instytucji  kultury  prowadzących  digitalizację,  wdrażanie  zmian  technologicznych  dotyczących  tworzenia,  gromadzenia  i  przechowywania  zasobu  cyfrowego  oraz  udostępnianie  materiałów  zdigitalizowanych  i  ich  promocja.  Koordynacja  procesu  digitalizacji  jest  szczególnie  istotna, gdyż istnieje niebezpieczeństwo digitalizacji tych samych dokumentów w różnych ośrodkach.  Konieczne jest także realizowanie działań wspierających i promujących współpracę oraz angażowanie  się administracji samorządowej w procesy digitalizacji i udostępniania lokalnych zasobów cyfrowych,  a także tworzenia cyfrowych archiwów lokalnych. Ważne jest, aby proces digitalizacji nie ograniczał  się  do  działań  instytucji  centralnych,  ale  obejmował  też  organizacje  pozarządowe  i  sektora  prywatnego.  Udział  wiedzy  i  funduszy  z  innych  źródeł  niż  publiczne  jest  niezbędny  do  sprawnego  przeprowadzenia  procesu  udostępniania  zdigitalizowanego  dorobku  kulturowego.  Należy  przy  tym  wspierać działania z zakresu promocji i upowszechnienia wiedzy o zdigitalizowanych zbiorach, a także  partnerskie projekty B+R dotyczące digitalizacji i udostępniania zasobów kultury. Wspierana powinna  być  obecność  zdigitalizowanych  zbiorów  polskiej  kultury  na  międzynarodowych  portalach  internetowych.     

Monitor Polski

 

– 64 –

Poz. 378

Wypracowanie  nowego  modelu  udostępniania,  rozpowszechniania  i  wykorzystywania  zasobów  kultury  pociąga  za  sobą  konieczność  dostosowania  prawa.  Opracowania  wymaga  ustawa  o narodowym  zasobie  audiowizualnym,  a  nowelizacji  ustawa  z  dnia  4  lutego  1994  r.  o  prawie  autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.).   Priorytet Strategii 4.2. Wzmocnienie znaczenia kultury w rozwoju społeczno‐gospodarczym  Priorytet obejmuje następujące kierunki działań:   4.2.1. Rozwijanie współpracy między instytucjami kultury, oświaty, nauki i organizacjami społecznymi  oraz podmiotami prywatnymi.  4.2.2.  Rozwój  infrastruktury  kultury  i  zwiększenie  efektywności  działania  instytucji  kultury  i państwowych jednostek budżetowych działających w obszarze kultury.  4.2.3.  Rozwój  systemu  wsparcia  dla  sektora  kreatywnego  oraz  wspieranie  przedsiębiorczości  w kulturze.  4.2.4. Rozwój kształcenia artystycznego i systemu wspierania talentów.  4.2.5. Wzmocnienie promocji kultury polskiej za granicą.  4.2.1.  Rozwijanie  współpracy  między  instytucjami  kultury,  oświaty,  nauki  i  organizacjami  społecznymi oraz podmiotami prywatnymi  Opis planowanych działań:  Dla  zwiększenia  udziału  kultury  w  życiu  społecznym,  a  także  gospodarczym,  nieodzowne  jest  wspieranie jej obecności w przestrzeniach publicznych.   Instytucje  kultury  stanowią  i  współtworzą  istotny  zasób  kulturowy  zarówno  pod  względem  sieci  placówek  (przestrzeni,  budynków,  obiektów),  jak  i  możliwości  dostosowywania  ich  form  organizacyjnych  do  aktualnych  potrzeb  i  wyzwań.  Instytucje  kultury  są  tu  postrzegane  dwojako:  w sposób  węższy  jako  podmioty  dysponujące  konkretnymi  zasobami  (instytucjonalnymi  i kulturowymi),  a  także  w  sposób  szeroki  jako  miejsca  upowszechniania  i  wzmacniania  wartości  etycznych,  norm  i  wzorców  zachowań,  które  determinują  działania  korzystne  dla  ogółu.  W  obydwu  perspektywach  otwarcie  instytucji  kultury  na  życie  społeczno‐gospodarcze  służy  poszerzeniu  przestrzeni „dobra wspólnego”.   Zaangażowanie  instytucji  kultury  w  debatę  publiczną  warunkowane  jest  szeroko  rozumianą  współpracą.  Wspieranie  projektów  i  przedsięwzięć  partnerskich  między  publicznymi  placówkami  kulturalnymi  a  podmiotami  trzeciego  sektora  jest  istotnym  zadaniem  w  skali  ogólnokrajowej,  regionalnej  i  lokalnej.  Wzmacniane  zatem  i  promowane  będzie  otwarcie  tych  instytucji  na  wspólne  działania  z  organizacjami  pozarządowymi,  ale  także  podmiotami  i  osobami  prywatnymi.  Zniesieniu  izolacji  między  działaniami  instytucji  kultury  a  aktywnością  obywateli  sprzyja  promowanie  mechanizmów  Partnerstwa  Publiczno‐Społecznego  (PPS)  oraz  Partnerstwa  Publiczno‐Prywatnego  (PPP). Realizacja usług kulturalnych w formule PPS pozwoli przede wszystkim na bardziej efektywną  współpracę  z  organizacjami  reprezentującymi  społeczeństwo  i  określanie  ich  misji,  a  także  wprowadzenie  nowych  rozwiązań  w  systemie  zarządzania  instytucjami  kultury.  PPP  z  kolei  pomaga  nawiązać  współpracę  między  sektorem  publicznym  i  prywatnym.  Należy  również  promować  i wspierać mechanizmy służące rozwojowi sponsoringu w kulturze.  

 

 

Monitor Polski

 

– 65 –

Poz. 378

W  celu  ułatwienia  współpracy,  wymiany  wiedzy  i  realizacji  projektów  innowacyjnych,  eksperymentalnych  lub  badawczo‐rozwojowych  istotne  jest  również  promowanie  formuły  sieci  współpracy  między  podmiotami  aktywnymi  w  sektorze  kultury,  służące  m.in.  kompleksowemu  tworzeniu  oferty  kulturalnej,  a  także  tworzenie  klastrów  z  udziałem  instytucji  kultury  i  organizacji  pozarządowych. Równie ważne jest promowanie współpracy instytucji kultury z centrami informacji  turystycznej  i  organizacjami  realizującymi  swoje  zadania  z  wykorzystaniem  zasobów  kulturowych.  Z kolei  proces  zacierania  się  granic  między  rozmaitymi  sferami  aktywności  jednostek  i  grup  społecznych,  powstawanie  swoistych  „obszarów  wspólnych”,  w  ramach  których  realizowane  są  działania  związane  z  pracą  zawodową,  rozrywką,  kształceniem,  spędzaniem  wolnego  czasu  czy  komunikowaniem  się  z  innymi,  stwarza  zupełnie  nowy  kontekst  dla  rozwoju  i  promowania  wolontariatu, działalności kulturalnej i aktywności twórczej.   4.2.2.  Rozwój  infrastruktury  kultury  i  zwiększenie  efektywności  działania  instytucji  kultury  i państwowych jednostek budżetowych działających w obszarze kultury  Opis planowanych działań:  Instytucje  kultury  dysponują  znacznym  zasobem  dziedzictwa  materialnego,  a  także  odgrywają  niezwykle  istotną  rolę  w  upowszechnianiu  wartości  kulturowych  i  aktywizowaniu  zgromadzonych  w kulturze potencjałów.   Od  misji  i  jakości  działania  instytucji  kultury  zależy  efektywność  uruchomienia  potencjału  kulturowego  wytworzonego  i  zgromadzonego  w  społeczeństwie,  w  tym  gwarantowanie  wolności  twórczej.  Wzmocnienie  działań  pojedynczych  instytucji  i  ich  sieci  pozwoli  na  wzmocnienie  uczestnictwa  obywateli  w  życiu  kulturalnym  i  wspólnotowym,  a  także  na  wzmocnienie  otwartych,  tolerancyjnych  i  kreatywnych  postaw.  Ważne  jest  równoczesne  uwzględnianie  mechanizmów  finansowania  instytucji  kultury,  tak  aby  działania  wynikające  z  misji  oraz  zadania  dodatkowe  miały  zapewnione przez organizatorów instytucji wystarczające środki na realizację. Powoływanie nowych  instytucji kultury powinno wiązać się z zapewnieniem źródeł ich finansowania bez szkody dla innych  zadań publicznych.  Dla  pełnego  wykorzystania  potencjału  instytucji  kultury  konieczne  jest  wspieranie  rozwoju  i modernizacji  ich  infrastruktury,  unowocześnienie  metod  zarządzania  oraz  dostosowanie  formuły  organizacyjnej do specyfiki misji i realizowanych zadań.   W zakresie poprawy systemów zarządzania istotne są zmiany wynikające z nowelizacji ustawy z dnia  25  października  1991  r.  o  organizowaniu  i  prowadzeniu  działalności  kulturalnej  (Dz.  U.  z  2012  r.  poz. 406)91).  Dotyczy  to  również  możliwości  prowadzenia  instytucji  w  ramach  PPP  i  PPS,  jak  i  zasad  kadencyjności, kontraktów menadżerskich i konkursów na dyrektorów. W kontekście długofalowego  planowania  działalności  należy  wprowadzić  modyfikacje  systemu  finansowania,  m.in.  wieloletnie  budżety zamiast rocznych okresów rozliczeniowych.   Oprócz działań zmierzających do otwierania struktur, zmian logiki działania i „kultury organizacyjnej”  kluczowe  jest  nabywanie  przez  pracowników  instytucji  kultury  kompetencji  niezbędnych  do  przeprowadzania  tych  zmian.  Spójny,  długofalowy  system  kształcenia  oraz  dokształcania  powinien  objąć  przede  wszystkim  osoby  realizujące  zadania  merytoryczne  i  podejmujące  kluczowe  decyzje  zarządcze.                                                               

91)

  Proces  implementacji  zmian  dotyczących  organizowania  i  prowadzenia  działalności  kulturalnej  planowany  jest  w  perspektywie  wieloletniej i obejmuje zarówno etapy wdrażania, realizacji, jak i ewaluacji.  

 

 

Monitor Polski

 

– 66 –

Poz. 378

W zakresie przygotowania oraz wdrożenia rozwiązań prawnych i systemowych, dotyczących budowy  innowacyjnych instytucji kultury o zróżnicowanym profilu edukacyjnym, przykładem takiego działania  będzie  Polskie  Centrum  Kinematografii92).  Polska  nie  posiada  dotąd  nowoczesnej  instytucji,  która  mogłaby  w  zakresie  wiedzy  o  kulturze  filmowej  reprezentować  nasz  kraj  i  współpracować  z podobnymi  instytucjami  w  Europie  i  na  świecie.  Powołanie  Polskiego  Centrum  Kinematografii  nastąpi  w  trybie  ustawowym,  na  podstawie  przekształcenia  i  przebudowy  Wytwórni  Filmów  Dokumentalnych  i  Fabularnych  (WFDiF),  w  wyniku  którego  główną  funkcją  nowej  instytucji  będzie  zapewnienie  publicznego  dostępu  do  archiwów  filmowych,  upowszechnianie  dorobku  polskiej  kinematografii oraz edukacja filmowa, w szczególności dzieci i młodzieży93).  4.2.3.  Rozwój  systemu  wsparcia  dla  sektora  kreatywnego  oraz  wspieranie  przedsiębiorczości  w kulturze  Opis planowanych działań:  W  europejskich  dokumentach  strategicznych  kultura  coraz  częściej  ujmowana  jest  jako  jeden  z kluczowych  obszarów  rozwoju  gospodarki,  głównie  z  uwagi  na  generowanie  potencjału  kreatywnego,  co  przekłada  się  na  rozwój  przemysłów  kultury  i  kreatywnych,  ale  także  turystyki  kulturowej. Z tego względu główne zadania zmierzające do uruchomienia potencjału ekonomicznego  kultury dotyczą wzmocnienia postrzegania kultury w kontekście ekonomicznym, przy równoczesnym  rozwijaniu sektora przemysłów kultury i przemysłów kreatywnych.   W  kontekście  tego  kierunku  działań  trzeba  podkreślić  konieczność  współpracy  między  instytucjami  kultury  a  podmiotami  innych  sektorów,  w  szczególności  z  obszarów  oświaty,  nauki  i przedsiębiorczości.  Projekty  partnerskie  mogą  stanowić  ważne  źródło  transferu  wiedzy  dotyczącej  nowych technik i technologii możliwych do wykorzystania w różnych branżach kultury.  Rozwój tego sektora rozumiany przede wszystkim jako tworzenie innowacyjnych produktów i usług  uwarunkowany  jest  nie  tylko  indywidualnymi  talentami  i  umiejętnościami  ludzi,  ale  także  ich  społecznym  i  ekonomicznym  otoczeniem.  Wiele  zależy  od  otwartości  społeczeństwa  i  rynku  na  nowatorskie  rozwiązania,  a  więc  od  gotowości  do  ich  przyjęcia  i  zastosowania.  Ważne  jest  zatem  budowanie otoczenia dla kreatywności, ale też zmiany w kulturze organizacji. Działania te mogą być  realizowane  m.in.  przez  tworzenie  mechanizmów  wsparcia  merytorycznego,  promocyjnego  i finansowego  dla  twórców,  przedsiębiorców  oraz  projektów  partnerskich  (w  tym  przedsięwzięć  publiczno‐prywatnych  i  publiczno‐społecznych).  Konieczne  jest  także  stworzenie  spójnego  systemu  wspierania  małych  i  średnich  przedsiębiorstw,  na  różnym  etapie  ich  rozwoju  (MŚP  stanowią  większość firm działających w sektorze kultury i kreatywności).   Wśród  twórców  i  osób  działających  w  sferze  kultury  upowszechniane  będą  kompetencje  przydatne  na rynku pracy i  umiejętności pozwalające na równoczesną swobodę tworzenia i osiąganie zysków.  Dlatego  trzeba  wypracować  mechanizmy  dostosowywania  programów  kształcenia  uczelni                                                              

92)

  Zadaniem  placówki  będzie  powszechna  i  wszechstronna  edukacja  filmowa  w  zakresie  historii  i  dokonań  polskiej  kinematografii  przez  udostępnienie  dorobku  filmowego  w  różnorodny,  nowoczesny  i  atrakcyjny  sposób.  Powołanie  Centrum  jest  odpowiedzią  na  brak  centralnej  instytucji,  która  mogłaby  pełnić  wiodącą  rolę  w  upowszechnianiu  wiedzy  o  polskim  filmie,  wyznaczać  standardy  w  zakresie  edukacji,  udostępniać  w  sposób  nowoczesny  dziedzictwo  filmowe  i  archiwa,  współpracować  ze  wszystkimi  instytucjami  w  zakresie  rozwoju polskiej sztuki filmowej oraz wspierać lokalne instytucje kultury zajmujące się upowszechnianiem kultury filmowej. 

93)  Zachowane zostaną dotychczasowe funkcje filmowe WFDiF. Cele te będą realizowane przez przebudowę WFDiF według nowej koncepcji  urbanistycznej i nadanie jej spójnej, nowoczesnej infrastruktury. Planuje się budowę nowoczesnej Cinemateki – Centrum Filmowego do  projekcji efektowych (tzw. „4D”), przygotowanie trzech hal o różnym przeznaczeniu: hali wystawienniczej – przeznaczonej do prezentacji  polskiego  dorobku  sztuki  filmowej  (dekoracje,  zdjęcia,  rekwizyty,  nagrody),  hali  technologicznej  –  służącej  upowszechnianiu  i edukacji w zakresie zaawansowanych technologii filmowych (np. efekty specjalne, animacje, hologramy) oraz hali eksperymentalnej –  umożliwiającej,  także  w  formie  zabawy,  bezpośredni,  dostosowany  do  wieku,  współudział  w  zakresie  procesu  realizacji  filmów  oraz  pierwsze samodzielne eksperymenty w tym zakresie. 

 

 

Monitor Polski

 

– 67 –

Poz. 378

artystycznych  do  zapotrzebowania  i  wyzwań  rynku  pracy.  Równocześnie  należy  zadbać,  aby  oferta  kształcenia  realizowana  przez  uczelnie  i  inne  jednostki  szkoleniowe  pozwalała  artystom  także  na  systematyczne  uzupełnianie  kompetencji  lub  przekwalifikowanie  się  na  działalność,  umożliwiającą  wykorzystywanie  wiedzy  związanej  z  dotychczas  wykonywanym  zawodem,  np.  menadżera,  organizatora działalności kulturalnej lub pedagoga.   Przykładem  działania  ułatwiającego  start  zawodowy  osobom  z  sektora  kultury  i  kreatywności  jest  tworzenie  inkubatorów  kreatywności.  Konieczne  jest  zapewnienie  wsparcia  dla  projektów  B+R  oraz  eksperymentalnych w dziedzinie przemysłów kultury i kreatywnych.  Opracowanie modelu efektywnego wsparcia przedsiębiorstw sektora kultury i kreatywności wymaga  skoordynowania  działań  z  zakresu  pomocy  finansowej,  szkoleń,  edukacji  branżowej,  doradztwa  profesjonalnego,  wymiany  know‐how,  monitoringu  rozwoju  sektora  przemysłów  kultury  i kreatywnych oraz promocji.   4.2.4. Rozwój kształcenia artystycznego i systemu wspierania talentów  Opis planowanych działań:  Wspieranie  różnorodności  działań  artystycznych  wymaga  uruchomienia  systemu  wspierania  talentów,  który  powinien  być  realizowany  zarówno  na  poziomie  centralnym,  jak  i  samorządowym.  Powinien  on  uwzględniać  przeciwdziałanie  marginalizacji  i  wykluczeniu  grup  społecznych  z  dostępu  do  wsparcia  z  powodu  np.  miejsca  zamieszkania  odległego  od  ośrodków  edukacji  artystycznej  lub  wysokich  kosztów  edukacji  i  aktywności  twórczej,  ale  także  wieku.  Obecnie  znacząca  liczba  programów  skierowanych  jest  do  grupy  wiekowej  poniżej  35  lat,  tymczasem  zachodzące  w  Polsce  procesy społeczno‐demograficzne sprawiają, że powstaje konieczność stworzenia dodatkowej oferty  stypendialnej  dla  osób  powyżej  35.  roku  życia,  ze  szczególnym  uwzględnieniem  twórców  powyżej  50. roku  życia,  która  umożliwiłaby  przekwalifikowanie  zawodowe  lub  uzupełnienie  kwalifikacji,  np. o umiejętności menadżerskie.   System  wsparcia  będzie  zatem  skierowany  do  różnych  grup  twórców  w  zależności  od  wieku,  profesjonalizacji,  rodzaju  podejmowanych  działań.  Ponadto  angażowanie  się  obywateli  w  działania  twórcze  amatorskie  czy  półamatorskie  wymaga  systemu  zachęt  i  stwarzania  możliwości  realizacji  projektów  artystycznych  i  kulturalnych,  a  także  korzystania  z  fachowego  doradztwa,  konsultacji  i współpracy  z  profesjonalistami.  Szczególnie  istotne  jest  tworzenie  warunków  dla  realizacji  dzieł  eksperymentalnych i nowatorskich.  Projekt całościowego systemu programów stypendialnych MKiDN opiera się na zapewnieniu stałego  finansowania  działań  związanych  ze  wspieraniem  twórców.  Uzupełnieniem  systemu  stypendiów  MKiDN będzie stworzenie i prowadzenie bazy stypendiów dostępnych dla twórców, artystów, a także  utalentowanych dzieci i młodzieży. Baza będzie ułatwiać dostęp do wiedzy o stypendiach i dostarczać  porad o możliwościach rozwoju talentów w kraju i za granicą.   Wzmacnianie potencjału kulturowego Polski powinno także obejmować inspirowanie i realizowanie  dużych  przedsięwzięć  artystycznych,  angażujących  wybitnych  twórców  polskiej  kultury.  Ze  względu  na  fakt,  iż  projekty  ogólnokrajowe  lub  międzynarodowe  są  długofalowe  i  wymagają  wysokich  nakładów  finansowych,  należy  rozwijać  system  finansowania,  który  pozwalałby  twórcom  na  długoterminowe zaangażowanie w jeden projekt.   Rozwój  kształcenia  artystycznego  wymaga  skoordynowania  działań  z  zakresu  wsparcia  rozwoju  i mobilności  kadr  oraz  studentów,  jak  również  inwestycji  w  infrastrukturę  i  rozbudowę  oferty  programowej  uczelni  artystycznych.  Jednym  z  podstawowych  działań  będzie  wzmocnienie  procesu     

Monitor Polski

 

– 68 –

Poz. 378

szerokiego  zastosowania  nowoczesnych  technologii  na  uczelniach  artystycznych  i  uzupełnienie  programu  o  zajęcia  kształtujące  praktyczne  umiejętności,  m.in.  z  zakresu  prawa,  przedsiębiorczości  czy  współpracy  z  partnerami  z  innych  sektorów  przy  realizacji  i  wdrażaniu  projektów.  Efektywność  i atrakcyjność  edukacji  artystycznej  wynika  m.in.  z  uwzględniania  aktualnych  potrzeb  rynku  sektora  kultury  i  kreatywności.  Nowe  standardy  kształcenia  powinny  zatem  dawać  absolwentom  także  kompetencje  istotne  dla  kadr  przemysłu  kreatywnego,  będącego  aktualnie  najbardziej  dynamicznie  rozwijającą  się  branżą  sektora  kultury.  Wskazane  jest  również  opracowanie  i  wdrożenie  systemu  grantów dla uczelni, udzielanych na realizację specjalizacji/przedmiotów zamawianych.   Zmiany  wprowadzić  należy  także  w  organizacji  systemu  szkolnictwa  artystycznego  I  i  II  stopnia,  szczególnie  uwzględniające  szeroki  rozwój  edukacji  kulturalnej.  Dotyczą  one  zarówno  rozwoju  infrastruktury, jak i zmian mających na celu rozszerzenie oferty programowej. System wyszukiwania  talentów na wczesnym etapie rozwoju powinien zostać wsparty przez upowszechnienie współpracy  szkół  artystycznych,  instytucji  kultury  i  artystów  ze  szkołami  i  placówkami  systemu  oświaty.  Prowadzenie  zajęć  artystycznych  na  poziomie  szkolnym,  a  nawet  przedszkolnym,  przez  profesjonalnych artystów będzie sprzyjać wczesnemu rozpoznaniu potencjału dzieci. Proponowanym  rozwiązaniem  jest  np.  organizacja  lekcji  w  instytucjach  artystycznych,  w  ramach  nauczania  przedmiotów  związanych  tematycznie  z  kulturą  i  sztuką  (jak  artystyczne,  np.  muzyka,  plastyka,  czy  humanistyczne, np. historia, język polski i inne).  4.2.5. Wzmocnienie promocji kultury polskiej za granicą  Opis planowanych działań:  Nowoczesny  wizerunek  kraju  powinien  być  oparty  na  wspólnej  tożsamości,  świadomym  dysponowaniu kapitałem kulturowym i aktywnym uczestnictwie w tworzeniu dobra wspólnego oraz  rozwijaniu  potencjałów  zgromadzonych  w  społeczeństwie.  Niezbędna  jest  pozytywna  identyfikacja  obywateli w kraju i za granicą z państwem i sobą nawzajem, a promocja kultury narodowej powinna  być  osadzona  w  kontekście  wielokulturowym  i  w  odniesieniu  do  różnorodności  form  kulturowego  wyrazu.  Polityka  publiczna,  mająca  na  celu  budowę  i  wzmacnianie  nowego  wizerunku  Polski  jako  kraju  innowacyjnego, kreatywnego, o bogatych zasobach kulturowych, powinna koncentrować się m.in. na  przełamywaniu  negatywnych  stereotypów  postrzegania  Polski  w  świecie.  Narzędziem  działania  w tym  zakresie  jest  tzw.  „dyplomacja  kulturalna”,  odwołująca  się  do  tradycyjnych  gałęzi  sztuki,  a także nowych dyscyplin z sektora kreatywnego.   Istotnym  elementem  działań  w  tym  obszarze  będzie  opracowanie  i  wdrożenie  rozwiązań  prawnych  oraz systemowych w zakresie promocji kultury polskiej na świecie. Systemowe wspieranie promocji  kultury polskiej w kraju i za granicą oznacza przede wszystkim konieczność integracji działań różnych  resortów: ds. kultury i dziedzictwa narodowego, spraw zagranicznych, sportu i turystyki, gospodarki,  rozwoju  regionalnego  oraz  nauki  i  szkolnictwa  wyższego.  Kampanie  promocyjne  odnoszące  się  do  zasobów kultury, turystycznych, naukowych czy gospodarczych, wspierane i realizowane na poziomie  centralnym, powinny być zbieżne i uwzględniać działania podejmowane regionalnie.   Niezbędne  jest  strategiczne  zarządzanie  promocją  kultury  polskiej  za  granicą  przez  rozwój  podlegających MKiDN instytucji. Opracowana ma zostać ponadto koncepcja promocji kultury polskiej  i  Polski  przez  kulturę.  Inny  przykład  działań  to  systematyczne  włączanie  Polski  w  nowe  inicjatywy  i powstające platformy współpracy kulturalnej, w tym w rozwój platformy Partnerstwa Wschodniego  (PW) w obszarze kulturalnym. 

 

 

Monitor Polski

 

– 69 –

Poz. 378

Media  elektroniczne  powinny  być  jeszcze  szerzej  wykorzystywane  do  wymiany  informacji  czy  prezentowania  polskich  osiągnięć;  zasadnym  byłoby  opracowanie  i  wdrożenie  systemu  produkcji  treści dotyczących kultury oraz historii polskiej na potrzeby portali internetowych i medialnych usług  audiowizualnych.  Innym  ważnym  celem  rozwoju  zdigitalizowanych  form  i  narzędzi  promowania  kultury  polskiej  będzie  budowanie  –  w  oparciu  o  dotychczas  wypracowane  narzędzia  –  cyfrowej  platformy  zawierającej  bazę  danych  i  informacje  dotyczące  polskich  wydarzeń  kulturalnych  za  granicą.  Obok  działań  nakierowanych  na  promowanie  kultury  polskiej  przez  wydarzenia  organizowane  poza  granicami  kraju  należy  dążyć  do  intensyfikowania  i  wzmacniania  wizerunkowo  inicjatyw i wydarzeń kulturalnych organizowanych w kraju.  Ważnym  kierunkiem  promocji  kultury  polskiej  za  granicą  jest  wspieranie  podmiotów  polonijnych  prowadzących  działalność  oświatową.  Polacy  migrujący  za  granicę,  jak  również  tradycyjne  skupiska  Polonii  i  Polaków  na  Wschodzie,  mogą  w  znaczący  sposób  wspierać  rozwój  kapitału  społecznego  i intelektualnego Polski, m.in. poprzez działania na rzecz promocji języka polskiego i rodzimej kultury  w  krajach  zamieszkania.  Działalność  ta  rozwija  kapitał  społeczny  Polaków  za  granicą,  pozytywnie  wpływa  na  wizerunek  Polski  i  Polaków,  a  także  wzmacnia  poczucie  dumy  narodowej  i  aktywność  obywatelską  w  kraju  zamieszkania.  Transfer  wiedzy  Polaków  za  granicę  może  przyczyniać  się  do  rozwoju  polskiej  gospodarki.  Ważne  jest  także  zachowanie  możliwości  powrotu  do  kraju,  czego  elementem  jest  readaptacja  edukacyjna  uczniów.  Kolejnym  ważnym  kierunkiem  promocji  kultury  polskiej za granicą jest rozwój i poszerzenie oferty edukacyjnej uznawanej niemal na całym świecie  polskiej  szkoły  ochrony  dziedzictwa  i  renowacji  zabytków  oraz  kierowanie  i  budowanie  programów  edukacyjnych  dla  obcokrajowców.  Równocześnie  konieczne  jest  wspieranie  rozwoju  stabilnego  systemu współpracy z zagranicznymi ekspertami.  Dopełnieniem  projektowanych  w  tym  obszarze  działań  będzie  stałe  kształtowanie  i  rozwijanie  kompetencji  osób  odpowiedzialnych  za  realizację  zadań  związanych  z  promocją  kultury  polskiej  w kraju  i  za  granicą.  Należy  podkreślić  tutaj  rolę,  wspomnianej  już  w  Strategii,  wewnętrznej  oferty  edukacyjnej kierowanej dla służb ochrony zabytków, nauczycieli, samorządowców, opiekunów miejsc  pamięci i wszystkich pozostałych osób, które pośrednio promują polską kulturę i polskie dziedzictwo  narodowe. 

 

 

Monitor Polski

 

– 70 –

Poz. 378

VII. System realizacji Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 

1. Założenia systemu realizacji SRKS 

System  realizacji  Strategii  Rozwoju  Kapitału  Społecznego  stanowi  element  krajowego  systemu  zarządzania rozwojem wdrażanego zgodnie z dokumentem Założenia systemu zarządzania rozwojem  Polski przyjętym przez Radę Ministrów w dniu 27 kwietnia 2009 r.   W związku z horyzontalnym charakterem Strategii w system jej realizacji zaangażowanych jest wiele  podmiotów, które działają autonomicznie. Podstawa pożądanego modelu wzajemnych relacji opiera  się na współpracy i współodpowiedzialności za osiągane wyniki. Służyć temu będzie zorganizowanie  procesów  programowania,  monitorowania  strategicznego  i  ewaluacji  w  ramach  otwartej  metody  koordynacji.  Metoda  ta  respektuje  niezależność  poszczególnych  podmiotów  w  realizacji  ich  ustawowych  zadań.  Towarzyszyć  temu  powinien  sprawny  system  monitorowania  na  poziomie  operacyjnym.   System realizacji SRKS został opracowany na podstawie następujących założeń i zasad, mających na  celu stworzenie warunków sprawnej i efektywnej realizacji polityki rozwoju kapitału społecznego:  a) zapewnienie  synergii  polityk  publicznych  w  sferze  rozwoju  kapitału  społecznego  przez  ukierunkowanie rozproszonych działań na osiąganie wspólnych celów,  b) wzmocnienie mechanizmów horyzontalnej koordynacji w celu zapewnienia komplementarności  i spójności działań realizowanych w sferze rozwoju kapitału społecznego przez różne podmioty  publiczne,  w  tym  w  szczególności  przez  resorty  bezpośrednio  zaangażowane  w  przygotowanie  i realizację Strategii,  c) poszanowanie  autonomii  podmiotów  uczestniczących  w  działaniach  na  rzecz  polityki  rozwoju  kapitału  społecznego  przez  oparcie  relacji  między  podmiotami  bezpośrednio  zaangażowanymi  w realizację  SRKS  na  otwartej  metodzie  koordynacji  w  procesach  programowania,  monitorowania i ewaluacji,  d) wzmocnienie  roli  ministra  właściwego  do  spraw  kultury  i  ochrony  dziedzictwa  narodowego  w systemie realizacji SRKS jako koordynatora realizacji Strategii odpowiedzialnego za prace nad  przygotowaniem  Strategii  i  instrumentów  służących  jej  realizacji  oraz  za  czuwanie  nad  prawidłowym  przebiegiem  działań  rozwojowych  w  obszarze  objętym  Strategią  w  dążeniu  do  osiągania wyznaczonych w SRKS celów rozwojowych,  e) realizacja  SRKS  z  poszanowaniem  zasady  partnerstwa  przez  wzmacnianie  mechanizmów  współpracy, wymiany doświadczeń i opinii między wszystkimi podmiotami działającymi na rzecz  rozwoju kapitału społecznego. 

2. Podmioty zaangażowane w realizację SRKS 

Koordynator SRKS:  Minister  właściwy  ds.  kultury  i  ochrony  dziedzictwa  narodowego  odpowiedzialny  za  podejmowanie  działań w następujących obszarach:  a) koordynowanie działań mających istotny wpływ na rozwój kapitału społecznego,  b) współpraca w zakresie programowania i realizacji działań SRKS we współpracy z koordynatorami  jej obszarów oraz pozostałymi partnerami,  c) monitorowanie i ewaluacja działań SRKS; w uzasadnionych przypadkach, na podstawie wyników  ewaluacji, wnioskowanie o dokonanie aktualizacji Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego,   

 

 

Monitor Polski

 

– 71 –

Poz. 378

d) uczestniczenie w przygotowaniu wieloletnich planów finansowych państwa w zakresie środków  na realizację SRKS.    Resorty bezpośrednio odpowiedzialne za przygotowanie i realizację SRKS:  Część ministrów, ze względu na swoje kompetencje w sferze kapitału społecznego, jest bezpośrednio  zaangażowana w proces przygotowania i realizacji SRKS. Ministrowie ci wraz z MKiDN odpowiadają za  powodzenie  Strategii,  współpracując  w  szczególności  w  zakresie  zapewnienia  komplementarności  działań programowych i realizacyjnych. Elementem tej współpracy jest również działanie w zakresie  sprawozdawczości i oceny osiągania celów SRKS w obszarach:  a) postaw  i  kompetencji  społecznych  –  Minister  Kultury  i  Dziedzictwa  Narodowego  współpracuje  w szczególności  z  Ministrem  Edukacji  Narodowej  (koordynator  działań  w  celu  szczegółowym  1 SRKS), Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego (współprowadzącym w celu szczegółowym 1,  kierunek  działania  1.1.1  Upowszechnianie  w  systemie  edukacji  metod  nauczania  i  dobrych  praktyk  w zakresie  funkcjonowania  szkół,  rozwijających  postawy  kreatywne,  kooperacji  i komunikacji), Ministrem Sportu i Turystyki oraz Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi,  b) współdziałania  i  partycypacji  społecznej  –  Minister  Kultury  i  Dziedzictwa  Narodowego  współpracuje w szczególności z Ministrem Pracy i Polityki Społecznej (koordynator działań w celu  szczegółowym  2  SRKS),  Ministrem  Sportu  i  Turystyki  (prowadzącym  w  celu  szczegółowym  2,  kierunek  działania  2.2.3  Rozwój  społecznego  wymiaru  sportu),  Ministrem  Administracji  i Cyfryzacji, Ministrem Gospodarki oraz Ministrem Rozwoju Regionalnego,  c) komunikacji  społecznej  –  Minister  Kultury  i  Dziedzictwa  Narodowego  (koordynator  działań  w celu  szczegółowym  3  SRKS)  współpracuje  z  Ministrem  Nauki  i  Szkolnictwa  Wyższego,  Ministrem  Edukacji  Narodowej  oraz  Ministrem  Administracji  i  Cyfryzacji  (w  realizację  działań  zaangażowane są również KRRiT i UKE),  d) kultury i kreatywności – Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego (koordynator działań w celu  szczegółowym  4  SRKS)  podejmuje  działania  w  porozumieniu  z  Ministrem  Nauki  i  Szkolnictwa  Wyższego,  Ministrem  Edukacji  Narodowej,  Ministrem  Gospodarki,  Ministrem  Spraw  Zagranicznych,  Ministrem  Sportu  i  Turystyki,  Ministrem  Środowiska,  Ministrem  Rozwoju  Regionalnego oraz Ministrem Rolnictwa i Rozwoju Wsi.  Główne podmioty wspierające osiągnięcie celów SRKS:  a)  samorząd terytorialny  Działania  jednostek  samorządu  terytorialnego  nakierowane  są  na  tworzenie  warunków  rozwoju  kapitału  społecznego,  m.in.  przez  stymulowanie  i  wspieranie  inicjatyw  regionalnych  i  lokalnych  podejmowanych przez partnerów, budowanie platform współpracy z partnerami, realizację własnych  projektów  nastawionych  na  wspieranie  rozwoju  kapitału  społecznego  oraz  konsultowanie  planowanych  działań  z  partnerami,  działającymi  na  rzecz  rozwoju  społecznego  w  danym  województwie.   Wspólną  odpowiedzialnością  jednostek  samorządu  województw  oraz  koordynatora  SRKS  będzie  zapewnienie jej komplementarności ze strategiami rozwoju województw.  b)  organizacje  pozarządowe,  podmioty  ekonomii  społecznej  oraz  inne  podmioty  działające  non‐  ‐profit  Organizacje  pozarządowe,  podmioty  ekonomii  społecznej  oraz  inne  podmioty  działające  non‐profit,  wpływają w istotny sposób na rozwój kapitału społecznego przez swoje własne działania w zakresie     

Monitor Polski

 

– 72 –

Poz. 378

budowy  społeczeństwa  obywatelskiego  oraz  aktywizowania  lokalnych  środowisk.  Partnerzy  ci  biorą  udział w procesach realizacji polityki rozwoju kapitału społecznego przede wszystkim przez udział w  konsultacjach  dokumentów  strategicznych  i  operacyjno‐wdrożeniowych  tworzonych  na  poziomie  krajowym  i  regionalnym,  kontrolowanie  działań  administracji  przez  dokonywanie  oceny  przebiegu  procesów rozwojowych w ramach własnej działalności, wdrażanie działań/projektów wpisujących się  w  cele  SRKS  jako  ich  wykonawcy  lub  beneficjenci  oraz  przez  uczestnictwo  w  dyskusji  strategicznej,  dotyczącej efektów polityki rozwoju kapitału społecznego.   c)  kościoły i związki wyznaniowe oraz organizacje mniejszości narodowych i etnicznych   Kościoły  i  związki  wyznaniowe  oraz  organizacje  mniejszości  narodowych  i  etnicznych  pełnią  ważną  rolę  w  kształtowaniu  kapitału  społecznego.  Te  instytucje  i  organizacje  mogą  wywierać  pozytywny  wpływ  na  tworzenie  warunków  rozwoju  kapitału  społecznego,  w  szczególności  w  społecznościach  lokalnych.  Mogą  uczestniczyć  w  konsultacjach  Strategii  i  programów  służących  jej  realizacji  oraz  w dyskusji na temat efektów polityki rozwoju kapitału społecznego.  d)  środowisko akademickie  Podstawową rolą środowiska akademickiego jest edukacja oraz kształtowanie środowisk społecznych  i obywatelskich, a także promowanie dobrych, wartościowych praktyk społecznych. Jego powinnością  może być również pełnienie roli obiektywnego i wiarygodnego weryfikatora przedsięwzięć służących  wzmacnianiu kapitału społecznego.  e)  związki zawodowe i organizacje pracodawców  Związki  zawodowe  i  organizacje  pracodawców  mają  znaczący  wkład  w  rozwój kapitału  społecznego  oraz  budowę  społeczeństwa  opartego  na  wiedzy  przez  partycypację  i  koordynację  działań  w tworzeniu  polityk  publicznych,  w  tym  przez  czynny  udział  w  konsultacjach,  opiniowaniu  i negocjowaniu szeregu dokumentów legislacyjnych i strategicznych zarówno na poziomie krajowym,  jak i europejskim.   f)  inne podmioty wspierające realizację SRKS  Do  innych  podmiotów  wspierających  realizację  SRKS  należą  tzw.  regulatorzy,  w  tym  przede  wszystkim KRRiT oraz UKE, którzy przez swoje ustawowe działania przyczyniają się do kształtowania  odpowiednich  postaw  i  zachowań  w  obszarze  komunikacji  społecznej.  Funkcję  wspierającą  w systemie realizacji SRKS pełnią także media oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.    Wśród  podmiotów  wspierających  realizację  SRKS  należy  wskazać  również  przedsiębiorców  z  uwagi  na  ich  rolę  w  tworzeniu  miejsc  pracy,  a  także  pośrednio  we  wspieraniu  ważnych  inicjatyw  społecznych i kulturalnych. 

3. Mechanizmy koordynacji horyzontalnej 

Biorąc pod uwagę założenia systemu zarządzania rozwojem kraju, koordynacja sfery rozwoju kapitału  społecznego wymaga podjęcia działań na dwóch poziomach: 

1) koordynacja  na  poziomie  strategicznym  służąca  zapewnieniu  spójności  i  komplementarności  działań  podejmowanych  w  ramach  dziewięciu  strategii  zintegrowanych  i  ich  instrumentów  wdrożeniowych, realizowana na forum Komitetu Koordynacyjnego ds. Polityki Rozwoju;   

 

 

Monitor Polski

 

– 73 –

Poz. 378

2) koordynacja  na  poziomie  operacyjnym  służąca  zapewnieniu  spójności  i  komplementarności  działań  podejmowanych  przez  podmioty  bezpośrednio  odpowiedzialne  za  realizację  SRKS  (odpowiednie resorty), realizowana na forum Komitetu Monitorującego SRKS.  4. Monitorowanie i ewaluacja w systemie realizacji SRKS   Monitorowanie realizacji SRKS   

Monitorowanie  realizacji  SRKS  jest  elementem  systemu  monitorowania  polityk  rozwoju  zgodnie  z Założeniami systemu zarządzania rozwojem kraju. System monitorowania realizacji SRKS powinien  spełniać  następujące  standardy  pozwalające  na  sprawne  i  efektywne  przeprowadzenie  procesu  monitorowania:  a) monitorowanie  odbywa  się  na  podstawie  sprawozdawczości  realizowanej  na  wszystkich  poziomach wdrażania Strategii,  b) sprawozdawczość  realizowana  jest  terminowo  i  cyklicznie  (ze  względu  na  obowiązek  przygotowania rocznych raportów, co oznacza najmniej roczny tryb przekazywania raportów na  temat  postępów  w  osiąganiu  celów  SRKS  do  ministra  właściwego  ds.  kultury  i  ochrony  dziedzictwa narodowego)94).  Realizacja  Strategii  podlega  procesowi  strategicznego  monitorowania  przez  wprowadzenie  dla  wszystkich podmiotów zaangażowanych w realizację Strategii obowiązku sprawozdawczego w formie  rocznych sprawozdań na temat postępów realizacji działań w ramach SRKS.   Na  tej  podstawie  będą  opracowywane  raporty  służące  ocenie  postępów  w  realizacji  celów  SRKS  i w identyfikowaniu  problemów  związanych  z  realizacją  SRKS.  Mogą  one  stanowić  podstawę   podejmowania działań o charakterze operacyjnym.   Raporty te będą również podstawą przygotowania co 3 lata wkładu, jaki minister właściwy ds. kultury  i  ochrony  dziedzictwa  narodowego  jest  zobowiązany  przekazać  do  raportu  o  rozwoju  społeczno‐  ‐gospodarczym,  regionalnym  i  przestrzennym,  koordynowanego  przez  ministra  właściwego  ds.  rozwoju regionalnego.  W przypadku gdy raport ujawni istotne problemy związane z wdrażaniem Strategii, wnioski z raportu  zostaną  przedstawione  przez  ministra  właściwego  ds.  kultury  i  ochrony  dziedzictwa  narodowego  Komitetowi  Koordynacyjnemu  ds.  Polityk  Rozwoju.  Dyskusja  na  forum  KK  PR  powinna  pozwolić  na  wypracowywanie  i  zadecydowanie  o  zmianach  w  funkcjonowaniu  mechanizmów  zapewniających  realizację SRKS.  Badania  społeczne  dotyczące  kapitału  społecznego  powinny  być  stałym  elementem  o  kluczowym  znaczeniu  dla  prawidłowego  interpretowania  wyników  monitoringu  i  ewaluacji  Strategii.  Wyniki  stałych  badań,  oparte  głównie  na  analizach  jakościowych95),  będą  przybliżały  do  poszukiwania  trwałych  powiązań  między  działaniami  wynikającymi  ze  Strategii  i  zmianą  społeczną.  Waga  prowadzenia  takich  stałych  badań  wynika  ze  specyfiki  kapitału  społecznego,  który  nie  jest  faktem  materialnym,  a  jedynie  pojęciem  teoretycznym,  i  z  tego  też  względu  możemy  go  zaobserwować  jedynie przez mierzenie efektów jego współdziałania z innymi zjawiskami społecznymi.       

                                                            

94) 95)

 Obowiązek sprawozdawczy dotyczy koordynatorów celów szczegółowych 1‐4 SRKS.   Badania jakościowe zostaną przeprowadzone w ścisłej współpracy z resortami bezpośrednio zaangażowanymi w realizację SRKS, jeżeli  zostaną pozyskane na ten cel wystarczające środki poza budżetem podstawowym SRKS. 

 

 

Monitor Polski

 

– 74 –

Poz. 378

Ewaluacja realizacji SRKS   Równocześnie  z  procesem  monitorowania  realizowane  będą  działania  ewaluacyjne.  Ewaluacja  realizacji  SRKS  przebiegać  będzie  zgodnie  z  zapisami  dokumentu  Założenia  systemu  zarządzania  rozwojem  Polski  oraz  standardami  opracowanymi  dla  urzeczywistnienia  sprawnego  funkcjonowania  tego  systemu.  W  ewaluacji  SRKS  uczestniczą  wszystkie  resorty  bezpośrednio  zaangażowane  w przygotowanie  i  realizację  Strategii,  przy  zachowaniu  koordynacyjnej  roli  ministra  właściwego  ds.  kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.   Proces  ewaluacji  przebiegać  będzie  według  planu  ewaluacji  opracowanego  przez  Koordynatora  na  cały  okres  obowiązywania  Strategii.  Plan  może  obejmować  listę  ewaluacji  o  charakterze  przekrojowym,  w  których  przeprowadzeniu  i  finansowaniu  uczestniczyć  powinny  wszystkie  resorty  bezpośrednio  odpowiedzialne  za  przygotowanie  i  realizację  SRKS96)  oraz  ewaluacje,  których  przeprowadzenie  jest  planowane  przez  poszczególne  resorty  (np.  ewaluacje  programów  operacyjnych/programów rozwoju).   System dokumentów operacyjno‐wdrożeniowych   Zagadnienia  ujęte  w  SRKS  są  obecnie  wdrażane  za  pomocą  różnorodnych  programów,  których  problematyka  została  zebrana  i  usystematyzowana  w  ramach  poszczególnych  działań  i  priorytetów  SRKS.  Część  z  działań  podejmowanych  w  ramach  Strategii  jest  realizowana  przez  istniejące  już  programy  wieloletnie,  programy  dotacji  i  grantowe  (np.  Wieloletni  Program  Rozwoju  Kultura+).  Działania  przewidziane  w  Strategii  wpisują  się  także  w  zakres  programów  operacyjnych  finansowanych ze środków funduszy strukturalnych i innych programów finansowanych ze środków  zagranicznych  lub  przygotowywanych  w  wyniku  zobowiązań  międzynarodowych  (np.  program  Reforma regulacji Ministra Gospodarki).   System  dokumentów  operacyjno‐wdrożeniowych  zostanie  zracjonalizowany,  tak  aby  osiągnąć  maksymalną  efektywność  polityki  rozwoju  kapitału  społecznego.  Kluczowym  dokumentem  w  tym  zakresie  będzie  Plan  działania  dla  SRKS  oraz  powiązane  z  nim  programy  rozwoju  i  programy  operacyjne.  

                                                            

96)

  Jeżeli  nie  uda  się  uzyskać  konsensusu  w  zakresie  finansowania  ewaluacji  Strategii,  MKiDN  dokona  weryfikacji  przedstawionego  planu  ewaluacji,  kładąc  nacisk  na  ewaluacje  przeprowadzane  na  podstawie  danych  zastanych  lub  pochodzących  ze  źródeł  zewnętrznych.  Należy  zaznaczyć,  że  wspomniana  weryfikacja  planu  ewaluacji  nie  może  jednak  skutkować  rezygnacją  z  przeprowadzenia  ewaluacji  średniookresowej oraz ex‐post. 

 

 

Monitor Polski

 

– 75 –

Poz. 378

VIII.  System wskaźników dla Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego97) 

Zmiana społeczna, która stanowi cel główny Strategii, tj. Wzmocnienie udziału kapitału społecznego  w rozwoju społeczno‐gospodarczym Polski, a także pozostałe zmiany, odpowiadające poszczególnym  celom  szczegółowym  Strategii,  są  złożonymi,  wieloaspektowymi  procesami,  niezwykle  trudnymi  do  bezpośredniego  mierzenia.  W  praktyce  badawczej  zjawiska  te  rejestruje  się  pośrednio  przez  obserwację  procesów,  o  których  zakłada  się,  że  współwystępują  z  pożądanymi  zmianami  społecznymi, implikują je lub są ich następstwem.  Zdecydowano,  że  głównym  źródłem  danych  w  systemie  monitorowania  Strategii  będą  badania  sondażowe,  które  dzięki  możliwości  zastosowania  bardziej  elastycznych  narzędzi  pomiaru  niż  te  stosowane  w  ramach  statystyki  publicznej,  dostarczają  najbardziej  adekwatnych  wskaźników  dla  zadań  określonych  w  SRKS.  Dla  zapewnienia  trafnego  doboru  wskaźników  oraz  ich  ciągłej,  systematycznej i rzetelnej rejestracji w okresie realizacji Strategii, zawarto porozumienie – deklarację  współpracy  Ministerstwa  Kultury  i  Dziedzictwa  Narodowego  z  Centrum  Badania  Opinii  Społecznej,  publicznym ośrodkiem badawczym, mającym wieloletnie doświadczenie oraz powszechnie uznawane  wysokie  kompetencje  w  realizacji  badań  sondażowych  o  tematyce  społecznej,  politycznej  i gospodarczej98).   1. Struktura systemu wskaźników dla SRKS  Wskaźniki główny, kluczowe oraz pomocnicze  Postęp  realizacji  celów  Strategii  będzie  mierzony  za  pomocą  sześciu  wskaźników  –  wskaźnika  głównego  odpowiadającego  celowi  głównemu  Strategii  oraz  pięciu  wskaźników  kluczowych  odpowiadających celom szczegółowym (realizacja celu 2 mierzona będzie dwoma wskaźnikami). Dla  każdego  z  tych  wskaźników  określono  wartości  bazową  i  docelową;  stopień  osiągnięcia  wartości  docelowych po zakończeniu realizacji strategii będzie orientacyjną miarą realizacji celów Strategii.  W  procesie  monitoringu  zaplanowano  także  wykorzystanie  kilkunastu  wskaźników  pomocniczych  przyporządkowanych  do  czterech  obszarów  Strategii  –  z  jednej  strony  będą  one  stanowić  kontekst  interpretacyjny dla zmian rejestrowanych za pomocą wskaźników głównego i kluczowych, z drugiej –  będą uzupełniały obraz efektów wdrażania Strategii99).   Oddziaływanie, rezultaty i wyniki działań SRKS  Wskaźniki  główny  oraz  kluczowe,  a  także  większość  wskaźników  pomocniczych,  to  wskaźniki  mierzące  oddziaływanie  Strategii.  Oznacza  to,  że  rejestrują  one  efekty,  które:  a)  będą  dotyczyć  większej  populacji  niż  zbiorowość  bezpośrednich  beneficjentów  działań  Strategii,  b)  mają  szansę  wystąpić w pełni dopiero jakiś czas po zakończeniu działań Strategii, c) mają szansę wystąpić w pełni  jedynie pod warunkiem zaistnienia, niezależnych od Strategii, uwarunkowań zewnętrznych. 

                                                            

97) 

Szczegółowa  metodologia  opracowania  wskaźników  została  przedstawiona  w  odrębnym  materiale  zamieszczonym  na  stronie  http://www.ks.mkidn.gov.pl.

98)  Porozumienie w sprawie współpracy w zakresie monitorowania i ewaluacji Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego 2011–2020 zawarto  5 sierpnia 2011 r. 

99)   Inaczej  niż  wskaźniki  główny  i  kluczowe,  wskaźniki  pomocnicze  nie  będą  włączone  do  systemu  sprawozdawczości  na  rzecz  Strategii  Rozwoju Kraju 2020. 

 

 

Monitor Polski

 

– 76 –

Poz. 378

Wskaźniki  realizacji  poszczególnych  priorytetów  SRKS,  rejestrujące  bezpośrednie  i  natychmiastowe  konsekwencje działań Strategii dla ich bezpośrednich adresatów – wskaźniki rezultatu oraz mierniki  opisujące  skalę  realizowanych  działań,  wskazujące  ich  bezpośrednie  wyniki,  produkty  –  wskaźniki  produktu  –  zostaną  przedstawione  w  planie  działań  przygotowanym  dla  SRKS,  jako  wskaźniki  programów operacyjnych i programów rozwoju realizowanych w ramach Strategii.  Odwoływanie  się  do  wskaźników  oddziaływania  ma  zasadnicze  znaczenie  dla  planowania  strategicznego  –  wymaga  formułowania  celów  interwencji  w  kategoriach  ogólnych,  długofalowych  i pożądanych  zmian,  obejmujących  ogół  społeczeństwa.  Świadomość  długofalowych  skutków  planowanych działań podnosi jakość interwencji oraz pozwala dostrzec jej wysoką społeczną rangę.  Zmiany  wartości  wskaźników  głównego  i  kluczowych,  rejestrowane  w  poszczególnych  obszarach  Strategii,  będą  obrazowały,  czy  zamierzony,  rozległy  społeczny  wpływ  interwencji  faktycznie  ma  miejsce.  Należy  tu  jednak  uczynić  dwa  istotne  zastrzeżenia.  Po  pierwsze,  jak  już  wspomniano,  zmienność  wskaźnika  oddziaływania  zależy  także  od  czynników  zewnętrznych  wobec  Strategii,  stąd  powodem braku osiągnięcia wartości docelowej wskaźnika może być zarówno nieskuteczność działań  Strategii,  jak  też  inny  niż  pierwotnie  założono  splot  czynników  zewnętrznych.  Po  drugie,  wartość  wskaźnika w roku 2020 nie będzie odzwierciedlała pełnego oddziaływania SRKS w danym  obszarze,  ponieważ  można  oczekiwać,  że  wpływ,  zwłaszcza  tych  najpóźniej  zrealizowanych  działań  Strategii,  będzie trwał jeszcze kilkanaście miesięcy czy nawet kilka lat po zakończeniu wdrażania SRKS.  2. Wskaźniki główny i kluczowe SRKS  Poniżej  zamieszczono  tabelę  prezentującą  zestaw  sześciu  wskaźników  odpowiadających  celowi  głównemu  oraz  celom  szczegółowym  SRKS  wraz  z  ich  wartościami  bazowymi  i  docelowymi.  Na  kolejnych  stronach  dla  każdego  wskaźnika  podano  definicję  oraz  krótkie  uzasadnienie  jego  zastosowania. 

Tabela 2. Wskaźniki główny oraz kluczowe SRKS  Wartość  bazowa  (2012)  Wartość  docelowa (2020) 

Cel SRKS 

Wskaźnik realizacji celu 

Cel główny. Wzmocnienie udziału kapitału  społecznego w rozwoju społeczno‐  ‐gospodarczym Polski  Cel szczegółowy 1.  Kształtowanie postaw sprzyjających  kooperacji, kreatywności oraz komunikacji  Cel szczegółowy 2.  Poprawa mechanizmów partycypacji  społecznej i wpływu obywateli na życie  publiczne  Cel szczegółowy 3.  Usprawnienie procesów komunikacji  społecznej oraz wymiany wiedzy 

Poziom uogólnionego zaufania Polaków 

23% 

35% 

Odsetek Polaków preferujących postawę  kooperacji  Odsetek Polaków mających poczucie  wpływu na sprawy swojego miasta/swojej  gminy  Odsetek Polaków angażujących się  w wolontariat  Odsetek Polaków wykorzystujących  Internet jako narzędzie komunikacji  społecznej 

72% 

78% 

50%  32%  19% 

64%  37%  27% 

 

 

Monitor Polski

 

– 77 –

Wartość  bazowa  (2012) 

Poz. 378

Wartość  docelowa (2020) 

Cel SRKS 

Wskaźnik realizacji celu 

Cel szczegółowy 4.  Rozwój i efektywne wykorzystanie  potencjału kulturowego i kreatywnego 

Odsetek Polaków uczestniczących  w wybranych obszarach kultury 

31% 

36% 

  Wskaźniki  główny  oraz  kluczowe  SRKS  mierzone  będą  w  badaniach  sondażowych  CBOS  realizowanych na reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.   Wskaźnik celu głównego 

Poziom  uogólnionego  zaufania  Polaków to  odsetek  respondentów,  którzy, oceniając  życie  społeczne  w Polsce,  przychylają  się  do  stwierdzenia,  że:  Ogólnie  rzecz  biorąc,  większości  ludzi  można  ufać  (w odróżnieniu od tych, którzy podzielają opinię, że: W stosunkach z innymi trzeba być bardzo ostrożnym). 

Posiłkując  się  teoriami  kapitału  społecznego,  a  także  odnosząc  się  do  przyjętej  w  Strategii  definicji,  uznano, że podstawowym czynnikiem kształtującym kapitał społeczny jest zaufanie uogólnione, które  decyduje o rzeczywistym udziale kapitału społecznego w rozwoju społeczno‐gospodarczym kraju oraz  jakości  życia  Polaków,  postrzeganej  jako  pochodna  relacji  międzyludzkich.  Poziom  kapitału  społecznego  można  mierzyć  za  pomocą  wielu  innych  mierników,  jak  również  tworząc  wielowymiarowe  indeksy.  Dowiedziono  jednak,  że  to  właśnie  poziom  uogólnionego  zaufania  jest  najsilniej  skorelowany  z  pozostałymi  wykorzystywanymi  miernikami,  czyli  najtrafniej  mierzy  poziom  interesującego  nas  społecznego  fenomenu100).  Jeżeli  zatem  realizacja  Strategii  doprowadzi  do  wzmocnienia  kapitału  społecznego  oraz  jeżeli  wpływ  czynników  zewnętrznych,  negatywnie  oddziałujących na poziom kapitału społecznego, nie będzie silniejszy, wskaźnik uogólnionego zaufania  powinien wzrosnąć101).  Wskaźnik celu szczegółowego 1 

Odsetek  Polaków  preferujących  postawę  kooperacji  to  odsetek  respondentów,  którzy  uważają,  że:  działając  wspólnie  z  innymi  mogą,  pomóc  potrzebującym  lub  rozwiązać  niektóre  problemy  swojego  środowiska, osiedla, wsi lub miasta. 

Wiara  w  sens  i  skuteczność  działań  podejmowanych  wspólnie  z  innymi  na  rzecz  rozwiązywania  problemów  w  najbliższym  otoczeniu  wydaje  się  być  ważnym  elementem  postaw  sprzyjających  kooperacji,  komunikacji  i  kreatywności.  W  obszarze  pierwszym  SRKS  zaplanowano  działania,  które  bezpośrednio  wpływać  będą  przede  wszystkim  na  tę  część  społeczeństwa,  która  uczestniczy  w procesie  edukacji  –  młodzież,  nauczycieli  i  szkoły,  studentów  i  kadrę  akademicką  oraz  dorosłych  Polaków,  którzy  w  ramach  kursów  czy  szkoleń  podnoszą  swoje  kwalifikacje  i  umiejętności  czy  rozwijają  swoje  zainteresowania,  a  także  instytucje  i  osoby,  które  organizują  kształcenie  pozaformalne.  Wydaje  się,  że  skuteczne  kształtowanie  postaw  kooperacji  u  osób  uczestniczących                                                              

100) 101)

 Por. P. Sztompka, Zaufanie: fundament społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007, s. 245.   Wskaźnik ten włączono także do zestawu wskaźników monitorowania DSRK w obszarze strategicznym Efektywność i sprawność państwa  oraz SRK 2020 jako wskaźnik główny dla celu 1.3 Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności  obywatela w obszarze strategicznym I. Sprawne i efektywne państwo. 

 

 

Monitor Polski

 

– 78 –

Poz. 378

w opisanym  wyżej  znaczącym  fragmencie  życia  społecznego  powinno  sukcesywnie  oddziaływać  również  na  postawy  tych,  którzy  pozostają  poza  systemem  edukacji.  Oznacza  to,  że  skuteczna  realizacja  działań  z  pierwszego  obszaru  Strategii,  mimo  iż  skierowana  do  części  społeczeństwa,  powinna przyczynić się do wzrostu odsetka Polaków, którzy wierzą w sens działań wspólnych.  Wskaźniki celu szczegółowego 2 

Odsetek  Polaków  mających  poczucie  wpływu  na  sprawy  swojego  miasta/swojej  gminy  to  odsetek  respondentów,  którzy  odpowiedzieli  twierdząco  na  następujące  pytanie:  Czy  ludzie  tacy  jak  Pan(i)  mają  wpływ na sprawy swojego miasta, gminy 

Mechanizmy  partycypacji  społecznej  to  narzędzia  wpływania  obywateli  na  życie  publiczne.  Jeżeli  przewidziane w SRKS usprawnienia mechanizmów partycypacji społecznej będą skutecznie wdrażane  (m.in. poprawa dostępu do informacji publicznej, budżet partycypacyjny, inicjatywa uchwałodawcza  na  poziomie  lokalnym,  debaty  publiczne,  powierzanie  realizacji  zadań  publicznych  obywatelom,  partnerstwo  władz  samorządowych  i  organizacji  obywatelskich,  promocja  wolontariatu),  deklarowane przez Polaków poczucie wpływu na lokalne życie publiczne powinno wzrosnąć. 

Odsetek Polaków angażujących się w wolontariat to odsetek respondentów, którzy działają społecznie, tj. poświęcają swój wolny czas na działalność w organizacji, stowarzyszeniu, ruchu, klubie lub fundacji. 

Drugi ze wskaźników realizacji celu 2 mierzy skalę zaangażowania Polaków w specyficzny mechanizm  partycypacji  społecznej,  jakim  jest  wolontariat.  Wolontariat  to  bezpłatne,  świadome,  dobrowolne,  działanie na rzecz innych, wykraczające poza więzi rodzinno‐koleżeńsko‐przyjacielskie102). Wydaje się,  że  zazwyczaj  koniecznym  warunkiem  podjęcia  wolontariatu  jest  postawa  zaufania  do  innych  członków  społeczeństwa  –  tak  adresatów  działalności  wolontariuszy,  jak  i  instytucji  czy  grup  organizujących  wolontariat.  Dobrowolne  zaangażowanie  na  rzecz  innych  jest  także  formą  czynnego  współtworzenia życia publicznego – czy to w kręgu sąsiedzkim, we wspólnocie lokalnej, czy to w skali  całego kraju. Wolontariat tworzy więzi społeczne, niezwykle ważne dla rozwoju kapitału społecznego,  bo wykraczające poza krąg rodziny i przyjaciół.  Wskaźnik celu szczegółowego 3 

Odsetek  Polaków  wykorzystujących  Internet  jako  narzędzie  komunikacji  społecznej  to  odsetek  respondentów, którzy w miesiącu poprzedzającym badanie podjęli co najmniej trzy spośród następujących  aktywności on‐line: – ściąganie darmowych programów, muzyki, filmów; – czytanie gazet lub czasopism; –  słuchanie  radia;  –  oglądanie  telewizji,  filmów,  seriali,  nagrań  wideo;  –  dokonywanie  wpisów  na  forach,  grupach dyskusyjnych. 

Wzrost  kapitału  społecznego,  w  tym  budowanie  spójności  i  aktywizacja  obywateli,  nie  jest  możliwy  bez efektywnego procesu komunikacji, zachodzącej zarówno między członkami poszczególnych grup  i środowisk, jak też – albo nawet w szczególności – między różnymi grupami społecznymi. Wymiana                                                                  

102)

  Por.  P.  Jordan,  M.  Ochman,  Jak  pracować  z  wolontariuszami,  Warszawa  1997,  s.  9;  definicję  tę  stosuje  m.in.  Centrum  Wolontariatu.  Z kolei art. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536,  z późn.  zm.)  definiuje  wolontariusza  jako  osobę  fizyczną,  która  ochotniczo  i  bez  wynagrodzenia  wykonuje  świadczenia  na  zasadach  określonych w ustawie. 

 

 

Monitor Polski

 

– 79 –

Poz. 378

wiedzy,  informacji,  a  także  treści  kulturowych,  pozwala  dostrzec  różnorodność  światopoglądów,  propaguje grupowe wartości, pozwala zrozumieć procesy zachodzące w społeczeństwie na poziomie  lokalnym, ogólnokrajowym i globalnym.  Ważnym kanałem społecznej komunikacji są tradycyjne media – prasa, radio, telewizja. W ostatniej  dekadzie  najważniejszą  przestrzenią  niezależnych,  nowoczesnych  i  pluralistycznych  form  komunikowania społecznego stał się Internet. Zaproponowany wskaźnik mierzy aktywność Polaków  w  Internecie,  wybrano  te  formy  korzystania  z  Internetu,  które  służą  szeroko  rozumianej  społecznej  komunikacji, obejmującej także formy uczestniczenia w kulturze.  Wskaźnik celu szczegółowego 4 

Odsetek  Polaków  uczestniczących  w  wybranych  obszarach  kultury to  odsetek  respondentów,  którzy  zadeklarowali,  że  w  roku  poprzedzającym  badanie  podjęli  co  najmniej  trzy  z  następujących  aktywności  w obszarze  kultury:  –  przeczytanie  książki  dla  przyjemności;  –  obejrzenie  seansu  w  kinie;  –  obejrzenie  spektaklu w teatrze; – uczestnictwo na koncercie; – wizyta na wystawie, w galerii, w muzeum. 

Przyjęto  założenie,  że  rozwój  i  efektywne  wykorzystanie  potencjału  kulturowego  i  kreatywnego  będzie  oddziaływać  na  wzrost  uczestnictwa  Polaków  w  kulturze.  Można  bowiem  oczekiwać,  że  z jednej strony większy potencjał kulturowy i kreatywny oznaczać powinien większą podaż wydarzeń  artystycznych  i  kulturalnych,  co  z  kolei  doprowadzić  powinno  do  wzrostu  odsetka  osób  uczestniczących  w  różnych  obszarach  kultury.  Ponadto  można  przyjąć,  że  działania  SRKS  służące  rozwojowi potencjału kulturowego i kreatywnego będą skutkować włączeniem w obszar kultury osób  dotychczas nieaktywnych przez kształtowanie ich kompetencji i wrażliwości, niezbędnych zarówno do  świadomego odbioru, jak i tworzenia w sferze kultury. 

3. Wskaźniki pomocnicze SRKS 

W  celu  uzupełnienia  obrazu  zmian  rejestrowanych  przez  wskaźnik  główny  oraz  wskaźniki  kluczowe  w procesie  monitorowania  efektów  Strategii  wykorzystywany  będzie  także  zestaw  wskaźników  pomocniczych. 

Tabela 3. Wskaźniki pomocnicze  Cel  Wskaźnik Zaufanie społeczne do nieznajomych  Zaufanie społeczne do władz lokalnych miasta/gminy główny  Zaufanie społeczne do urzędników administracji publicznej Zaufanie społeczne do gazet Zaufanie społeczne do telewizji 1  Odsetek obywateli angażujących się w działania na rzecz dobra  wspólnego103)  CBOS  CBOS APiW  Źródło 

                                                            

103)

  W  odróżnieniu  od  wskaźnika  kluczowego  dla  celu  szczegółowego  2  Odsetek  Polaków  angażujących  się  w  wolontariat,  rejestrującego  zaangażowanie społeczne obywateli w ramach organizacji, wskaźnik ten rejestruje działalność indywidualną. 

 

 

Monitor Polski

 

– 80 –

Poz. 378

Odsetek urzędów administracji publicznej współpracujących  finansowo i pozafinansowo z organizacjami pozarządowymi  2  Frekwencja w wyborach parlamentarnych Odsetek Polaków mających poczucie wpływu na sprawy kraju Liczba zbiorów cyfrowych w bibliotekach 3  Odsetek zbiorów cyfrowych w bibliotekach Udział w e‐demokracji 4  Udział wydatków budżetu jednostek samorządu terytorialnego na  kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego w wydatkach ogółem 

DPP MPiPS  PKW  CBOS APiW  GUS  CBOS APiW  GUS 

 

 

 

Monitor Polski

 

– 81 –

Poz. 378

IX.  Ramy finansowe 

1. Przyjęte założenia dla ram finansowych  Ramy  finansowe  dziewięciu  strategii  zintegrowanych,  w  tym  prognoza  wydatków  rozwojowych  na  lata  2011–2020,  zostały  przedstawione  w  zbiorczym  rozdziale  dotyczącym  ram  realizacyjnych  średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2020.  Z tego względu informacje dotyczące finansowania w strategiach zintegrowanych ograniczone są do  syntetycznego przedstawienia najważniejszych źródeł finansowania i ewentualnych możliwych zmian  w tym zakresie.   Podstawowym  punktem  odniesienia  dla  szacowania  nakładów  finansowych  jest  Wieloletni  Plan  Finansowy  Państwa  (WPFP)    plan  dochodów  i  wydatków  oraz  przychodów  i  rozchodów  budżetu  państwa,  sporządzany  na  cztery  lata  budżetowe,  w  układzie  obejmującym  funkcje  państwa  wraz  z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji. Uwzględnia on:   WPFP  na  lata  2012–2015  przypisuje  obszarowi  strategicznemu  „kapitał  społeczny”,  wdrażanemu  w ramach SRKS, cztery funkcje:   a) funkcję 3. Edukacja, wychowanie i opieka,  b) funkcję 8. Kultura fizyczna,  c) funkcję 9. Kultura i dziedzictwo narodowe,  d) funkcję 16. Sprawy obywatelskie.  Przyjęta  w  Strategii  Rozwoju  Kraju  2020  kategoryzacja  wydatków  została  opracowana  przy  wykorzystaniu  metodologii  COFOG.  Szczególny  nacisk  został  położony  na  te  wydatki,  które  w przyszłości  stanowić  mogą  o  potencjale  rozwojowym  Polski.  Tę  logikę  uwzględniono,  definiując  ramy finansowe w Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego.   Jednocześnie  należy  zaznaczyć,  że  ramy  finansowe  strategii  zintegrowanych,  włączone  w  SRK  2020,  wskazują  jedynie  poziom  wydatków,  do  którego  planują  dążyć  koordynatorzy,  natomiast  na  ich  rzeczywisty  poziom  może  mieć  wpływ  wiele  czynników  makroekonomicznych,  w  tym  sytuacja  budżetowa.   Na budżet SRKS składają się wydatki rozwojowe zawarte w budżetach MKiDN104), MPiPS, MSiT, MEN  i MNiSW.  W odniesieniu do celu szczegółowego  3 SRKS finansowanie jest w dużej  mierze oparte  na  opłatach  abonamentowych  otrzymywanych  przez  publiczne  radio  i  telewizję.  Dodatkowym  wyzwaniem  przy  opracowywaniu  ram  finansowych  jest  udział  w  realizacji  Strategii  środków  europejskich,  w  tym  przede wszystkim środków funduszy strukturalnych UE i innych środków pozabudżetowych.  

                                                            

104)

 Zgodnie z podpisanym 14 maja 2011 r. Paktem dla kultury rząd, we współpracy z sygnatariuszami paktu, zobowiązał się do osiągnięcia  poziomu co najmniej 1% nakładów na kulturę w budżecie państwa, poczynając od roku 2012 w perspektywie do 2015 r., które mają  zostać przeznaczone m.in. na zagwarantowanie środków na działalność takich instytucji jak muzea, galerie czy filharmonie po biblioteki  oraz programy edukacyjne. Środki uzyskane z tytułu zwiększenia nakładów na kulturę będą przyczyniały się do realizacji celów SRKS. Nie  oznacza to jednak automatycznie bezpośredniego powiązania narzędzi wdrażania SRKS z finansowaniem zapewnianym na podstawie  Paktu.  Pakt  w pkt  2  stanowi:  „Rząd  zobowiązuje  się  podnieść  poziom  finansowania  kultury  z  budżetu  państwa  do  co  najmniej  1%  wszystkich wydatków budżetowych” (…) oraz w pkt 15 „Rząd zobowiązuje się (…) do realizacji strategii rozwoju kapitału społecznego”. 

 

 

Monitor Polski

 

– 82 –

Poz. 378

Ramy  finansowe  dla  Strategii  są  przyjmowane  w  niekorzystnym,  z  punktu  widzenia  prognoz  ekonomicznych,  okresie.  Z  jednej  strony,  nie  został  przyjęty  ostateczny  kształt  wieloletnich  ram  finansowych  Unii  Europejskiej  na  lata  2014–2020,  w  dużej  części  determinujący  poziom  nakładów  budżetowych w takich dziedzinach jak oświata, badania i rozwój oraz dobre rządzenie (uwzględnianie  zasady  partnerstwa).  Z  drugiej  strony,  z  uwagi  na  kontynuowaną  przez  polski  rząd  konsolidację  fiskalną  może  nastąpić  stosowne  dostosowanie  struktury  wydatków.  Stąd  przyjęte  w  Strategii  Rozwoju Kapitału Społecznego narzędzia dotyczące stawek podatkowych e‐booków dostępnych on‐  ‐line są planowane do wprowadzenia po 2014 r., przy uwzględnieniu sytuacji budżetowej Polski i Unii  Europejskiej.  2. Ocena bieżącej sytuacji i tendencji rozwojowych  Na  sytuację  finansową  w  zakresie  objętym  Strategią  wpływ  w  latach  2007–2010  miało  kilka  kluczowych czynników:  a) utworzenie  mechanizmu  finansowego  przeznaczonego  dla  organizacji  pozarządowych:  Programu  Operacyjnego  Fundusz  Inicjatyw  Obywatelskich  na  lata  2009–2013,  którego  wartość  została  skorelowana  z  mechanizmem  przekazywania  1%  podatku  dochodowego  od  osób fizycznych na cele działalności pożytku publicznego,  b) dostępność funduszy strukturalnych w czterech obszarach SRKS,  c) dostępność środków finansowych spoza UE w powyższych obszarach (Norweski Mechanizm  Finansowy, Mechanizm Finansowy EOG, Szwajcarsko‐Polski Program Współpracy),  d) rozwój nowych form finansowania, w tym partnerstwa publiczno‐prywatnego.  3. Ramy finansowe SRKS zgodnie ze średniookresową Strategią Rozwoju Kraju 2020   Zgodnie  ze  średniookresową  Strategią  Rozwoju  Kraju  zakres  publicznych  środków  finansowych  przeznaczanych na cele rozwojowe w ramach SRKS wynosi 163,5 mld zł.  

Tabela 4. Środki rozwojowe (wg klasyfikacji COFOG) zgodnie ze średniookresową Strategią Rozwoju Kraju 

średniorocznie  w latach  2011–2020  mln zł  Edukacja  Usługi kulturalne  razem  2011–2020   

wydatki rozwojowe 

2011 

2020 

2011  % PKB 

2020 

82 068  13 355 

108 065  19 222 

93 595  16 354 

935 951  163 541 

5,6%  0,9% 

5,4%  1,0% 

Średniookresowa  Strategia  Rozwoju  Kraju  wskazuje  przyporządkowanie  środków  publicznych  (rządowych  i  samorządowych)  przypisanych  do  poszczególnych  strategii,  realizujących  cele  rozwojowe. 

 

 

Monitor Polski

 

– 83 –

Poz. 378

Tabela  5.  Rozkład  środków  finansowych  (instytucje  rządowe  i  samorządowe)  na  poszczególne  strategie  zintegrowane  realizujące cele rozwojowe wskazane w ŚSRK (wg COFOG), w cenach stałych 2010 r.  Obszar interwencji  Szacowana  Wiodąca strategia  wielkość środków  zintegrowana  (mln zł)      163 541,4  Strategia Rozwoju  Kapitału Społecznego  Strategia Rozwoju  Kapitału Ludzkiego    Strategia Rozwoju  Kapitału Ludzkiego   Powiązana strategia zintegrowana 

Rekreacja, kultura i religia  Usługi kulturalne  Badania i rozwój –  rekreacja, kultura i religia  Edukacja  Edukacja przedszkolna  i podstawowa  Edukacja średnia   (szkolnictwo gimnazjalne,  licealne i zawodowe) 

  Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego  Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego  Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi,  Rolnictwa i Rybactwa  Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego    Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego  Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego  Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi,  Rolnictwa i Rybactwa  Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego  Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego  Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi,  Rolnictwa i Rybactwa  Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego  Strategia Innowacyjności   i Efektywności Gospodarki  Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego  Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego  Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego   

830,1    312 238,1 

258 540,1 

Strategia Rozwoju  Kapitału Ludzkiego  

Edukacja wyższa  Edukacja nie – sklasyfikowana wg poziomu  Usługi uzupełniające na  potrzeby edukacji  RAZEM

105) 

257 160,8 

Strategia Rozwoju  Kapitału Ludzkiego   Strategia Rozwoju  Kapitału Ludzkiego   Strategia Rozwoju  Kapitału Ludzkiego    

61 865,7  34 319,9  1 088 496,1 

4. Przedsięwzięcia o oddziaływaniu terytorialnym  SRKS  jest  dokumentem  określającym  kierunki  polityk  publicznych  w  zakresie  wspierania  kapitału  społecznego,  zorientowanym  wokół  podstawowych  zagadnień  i  problemów  w  czterech  obszarach  strategicznych.  Nie  wskazuje  natomiast  wyspecjalizowanych  grup  docelowych  poszczególnych  działań.  W  zależności  od  typów  projektów  wdrażających  SRKS  grupy  będą  zróżnicowane.  Należy  natomiast  zaznaczyć,  że  znacząca  liczba  działań  zostanie  skierowana  do  dzieci  i  młodzieży  (przede  wszystkim  kwestie  związane  z  rozwojem  kompetencji  w  zakresie  komunikatywności,  kooperacji  i kreatywności).  Odrębne  zadania,  np.  dotyczące  edukacji  medialnej  i  cyfrowej,  zostaną  skierowane  do  osób  w  wieku  50+/60+.  Część  działań  będzie  miało  charakter  systemowy,  a  ich  beneficjentami  będą  zarówno  podmioty  prywatne,  organizacje  pozarządowe,  jak  i  jednostki  samorządu  terytorialnego.  Podstawowe  oddziaływanie  narzędzi  Strategii  ma  miejsce  na  poziomie  jednostek  samorządu  terytorialnego,  w  tym  szczególnie  szczebla  gminnego.  Z  punktu  widzenia  celów  Strategii  konieczne  jest  uwzględnienie  kluczowej  roli  wspólnoty  lokalnej  jako  miejsca  budowania  kapitału  społecznego.  Na  poziomie  ram  finansowych  SRKS  nie  przewiduje  się  jednak  wskazywania  obszarów,  do  których  adresowane  są  specjalne  środki.  Wynika  to  z  potrzeby  budowy  kapitału  społecznego,                                                              

105)

  W  ramach  strategii  zintegrowanych  będą  realizowane  także  działania,  które  mogą  generować  wydatki  niezaliczane  do  kategorii  prorozwojowych. 

 

 

Monitor Polski

 

– 84 –

Poz. 378

uwzględniającego jego rolę dla równomiernego rozwoju regionalnego kraju. Oznacza to również, że  zastosowanie  pewnych  narzędzi  ma  z  definicji  wymiar  ograniczony  (np.  do  ośrodków  akademickich  w zakresie działań związanych z samorządem studenckim). Z drugiej strony, na etapie planu działania  istnieje  możliwość  zaplanowania  szczególnego  wsparcia  dla  obszarów  zmarginalizowanych  oraz  o słabym  dostępie  do  usług  edukacyjnych  i  kulturalnych.  Działania  takie  mogłyby  być  uzupełniające  wobec działań przewidzianych w kierunku 2.2.5 Usługi kulturalne KSRR106).  5. Wykaz programów wpisujących się w obszar SRKS  W ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240, z późn. zm.)  przyjęto,  że  realizacja  strategii  zaakceptowanych  przez  Radę  Ministrów  odbywać  się  będzie  na  podstawie  programów  wieloletnich,  dla  których  limity  wydatków  określa  ustawa  budżetowa.  W art. 136 ust. 1 i 2 przedmiotowej ustawy stwierdza się między innnymi, iż ustawa budżetowa może  określać, w ramach limitów wydatków na rok budżetowy, limity wydatków na programy wieloletnie,  które  są  ustanawiane  przez  Radę  Ministrów  w  celu  realizacji  strategii  przyjętych  przez  Radę  Ministrów.  W  sposób  tożsamy  ujęto  funkcje  programów  wieloletnich,  w  związku  z  realizacją  strategii  rozwoju,  w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84,  poz. 712,  z  późn.  zm.)  na  gruncie  której  programy  wieloletnie  nazywane  są  programami  rozwoju.  Zgodnie  z  art.  15  ust.  1  tej  ustawy  programy  rozwoju  są  dokumentami  o  charakterze  operacyjno‐  ‐wdrożeniowym, ustanawianymi w celu realizacji Strategii.  Programy  wieloletnie  stanowić  będą  część  polityki  rozwoju,  prowadzonej  zgodnie  z  głównymi  dokumentami  programowymi  przyjętymi  przez  Radę  Ministrów,  w  tym  w  szczególności  ze  średniookresową Strategią Rozwoju Kraju i Narodową Strategią Spójności.  W  obszarach  objętych  SRKS  należy  wskazać  następujące  programy  wieloletnie  funkcjonujące  obecnie:  a) Program Wieloletni „Kultura +”107),  b) Program Wieloletni „Budowa Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku”108),  c) Program Wieloletni „Budowa Kompleksu Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku”109). 

Tabela 6. Montaż finansowy programów wieloletnich w mln zł 

Program wieloletni  Budowa Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku  Kultura +, Priorytet „Biblioteka”  Kultura +, Priorytet „Digitalizacja” 

Plan 2011–2016  Bieżące  0  45   69,1 

Plan 2011–2016  Plan 2011–2016 Majątkowe  358,4  105  50,9  Ogółem:  358,4  150  120 

                                                            

106)

 Ponieważ tematyka SRKS dotyczy zagadnień społecznych, o charakterze często niematerialnym, nie jest możliwe bezpośrednie przyjęcie  metodologii  adresowania  celów  do  poszczególnych  regionów  kraju,  a  także  przyjęcie  dla  całego  dokumentu  jednej  metodologii  określającej  sposób  terytorializacji  (np.  wyłącznie  w  odniesieniu  do  podziałów  regionalnych  lub  podziałów  miasto  –  wieś).  W  związku  z powyższym w SRKS aspekt możliwości terytorializacji należy rozważać w odniesieniu do projektowanych działań/interwencji z osobna.  Oznacza  to,  iż  dokonanie  ujęcia  terytorialnego  wybranych  instrumentów  będzie  możliwe  na  etapie  tworzenia  Planu  Działań  SRKS,  a nawet tworzenia odrębnych instrumentów realizacji SRKS.  

107)  Program Wieloletni Kultura + wpisuje się bezpośrednio w kierunki działania 3.1.1 i 4.1.1 SRKS. 

108)  Program Wieloletni „Budowa Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku” wpisuje się w kierunek działania 4.2.2 SRKS. 

109)  Program Wieloletni „Budowa Kompleksu Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku” wpisuje się w kierunek działania 4.2.2 SRKS. 

 

 

Monitor Polski

 

– 85 –

Poz. 378

Budowa kompleksu Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku  Ogółem: 

Źródło: opr. Departament Finansowy MKiDN 

0  114,1 

168,8  683,1 

168,8  797,2 

W obszarach objętych SRKS funkcjonuje także Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.  Od  2005  r.  Departament  Pożytku  Publicznego  w  Ministerstwie  Pracy  i  Polityki  Społecznej  realizuje,  w  różnych  formułach,  konkurs  pod  nazwą  Fundusz  Inicjatyw  Obywatelskich.  W  latach  2005–2007  program  FIO  działał  na  zasadzie  Rządowego  Programu,  a  w  2008  r.  jako  rezerwa  celowa  budżetu  państwa.  Począwszy  od  2009  r.  konkurs  funkcjonuje  w  ramach  krajowego  Programu  Operacyjnego  Fundusz  Inicjatyw  Obywatelskich  na  lata  2009–2013  (PO  FIO).  Przyjęty  dokument  gwarantuje  corocznie  60  mln  zł  na  wdrożenie  konkursu  FIO,  w  tym  57,6  mln  zł  zarezerwowanych  na  dotacje  wspierające  realizację  zadań.  Dotacje  udzielane  w  ramach  PO  FIO  są  rozdysponowywane  w  drodze  konkursowej, w czterech obszarach priorytetowych.  W  latach  2014–2020  MPiPS  planuje  kontynuację  FIO  w  formule  Programu  Fundusz  Inicjatyw  Obywatelskich.  Dotacje  udzielane  w  ramach  PO  FIO  będą  rozdysponowane  w  drodze  konkursowej,  w trzech obszarach priorytetowych.  Odrębną  kategorią  narzędzi  finansowych,  które  mogą  służyć  realizacji  celów  SRKS,  są  programy  Ministra  Kultury  i  Dziedzictwa  Narodowego.  Pozwalają  one  na  elastyczne  i  ukierunkowane  dysponowanie środkami finansowymi.   Liczba  programów  Ministra  Kultury  i  Dziedzictwa  Narodowego  nie  stanowi  katalogu  zamkniętego  i może ulec rozszerzeniu, m.in. w związku z realizacją postanowień Paktu dla kultury.   6. Fundusze strukturalne  Jednym  z  istotnych  źródeł  finansowania  zadań  Strategii  w  obecnej  perspektywie  finansowej   (2007–2013)  są  programy  operacyjne  współfinansowane  ze  środków  Europejskiego  Funduszu  Rozwoju  Regionalnego  oraz  Europejskiego  Funduszu  Społecznego,  a  także  środków  krajów  Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii.  Należy  przy  tym  zwrócić  uwagę  na  to,  że  wsparcie  ze  środków  strukturalnych  z  jednej  strony  ma  charakter  projektowy  (realizacja  konkretnych  zadań),  z  drugiej  zaś  pozwala  na  budowę  potencjału  projektodawców (np. organizacji pozarządowych, instytucji kultury). Jest to wartość dodana realizacji  projektów.  Fundusze  strukturalne  w  perspektywie  2007–2013  nie  stanowią  narzędzi  realizacji  Strategii,  natomiast  przyczyniają  się  do  osiągania  jej  celów  przez  niektóre  typy  działań  i  projektów.  Oznacza to również, że system wskaźników funduszy strukturalnych jest odrębny w obecnym okresie  programowania od systemu wskaźników Strategii.   W  ramach  Programu  Operacyjnego  Infrastruktura  i  Środowisko  w  perspektywie  finansowej   2007–2013  zadania  związane  z  kulturą  (Priorytet  „Kultura  i  dziedzictwo  kulturowe”  obejmujący  ochronę  i  zachowanie  dziedzictwa  narodowego  o  znaczeniu  ponadregionalnym,  poprawę  stanu  infrastruktury  kultury  oraz  infrastruktury  szkolnictwa  artystycznego)  uzyskały  wsparcie  w  wysokości  651,3 mln euro.  W ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (o łącznej alokacji 11,4 mld euro) w perspektywie  finansowej 2007–2013 realizowane są zadania przyczyniające się do realizacji celów szczegółowych:         

Monitor Polski

 

– 86 –

Poz. 378

1 (w ramach Priorytetu III i IX PO KL, o łącznej alokacji 635,1 mln euro) oraz 2 (w ramach Priorytetu   V i VII PO KL, o łącznej alokacji 1156,8 mln euro).  Jeżeli chodzi o Mechanizm Finansowy EOG, w perspektywie finansowej 2009–2014 dostępne środki  na wsparcie w obszarach objętych SRKS to 118,7 mln euro (Fundusz dla Organizacji Pozarządowych:  37 mln  euro,  konserwacja  i  rewitalizacja  dziedzictwa  kulturowego;  70,6  mln  euro,  promowanie  różnorodności  kulturowej  i  artystycznej  w  ramach  europejskiego  dziedzictwa  kulturowego:  11,1 mln euro).  Uwzględnienie  perspektywy  strategicznej  w  latach  2014–2020  pozwolić  może  na  stworzenie  programów  operacyjnych  bezpośrednio  implementujących  kierunki  działań  SRKS110).  Zapewnienie  środków  finansowych  z  funduszy  strukturalnych  na  odpowiednio  wysokim  poziomie  ma  kluczowe  znaczenie dla możliwości realizacji SRKS w latach 2014–2020.  Przedstawione  propozycje  rozporządzeń  dotyczących  nowej  perspektywy  finansowej  pozwalają  wskazać, iż:  a) EFS  wspierać  będzie  w  latach  2014–2020  następujące  działania  zgodne  z  zapisami  SRKS:  „inwestowanie  w  edukację,  umiejętności  i  uczenie  się  przez  całe  życie  przez  zapewnienie  równego dostępu do dobrej jakości edukacji (…), poprawę dostępności uczenia się przez całe  życie  (…);  promowanie  włączenia  społecznego  i  zwalczanie  ubóstwa  przez  wspieranie  gospodarki  społecznej  i  przedsiębiorstw  społecznych”111);  dodatkowo  wsparcie  na  rzecz  budowy potencjału uzyskać mają organizacje pozarządowe i partnerzy społeczni,  b) EFRR wspierać będzie inwestycje w edukację, umiejętności i uczenie się przez całe życie przez  rozwój  infrastruktury  edukacyjnej  i  szkoleniowej,  a  także  przedsiębiorczość  społeczną  oraz  ochronę, promowanie i rozwój dziedzictwa kulturowego112).   7. Czynniki ryzyka  Do  czynników  ryzyka  mających  wpływ  na  ramy  finansowe  Strategii  zaliczyć  należy:  pogorszenie  sytuacji  gospodarczej  wymagające  dalszej  konsolidacji  finansów  publicznych;  brak  określenia  poziomu  środków  z  funduszy  strukturalnych  dostępnych  na  lata  2014–2020  oraz  brak  możliwości  wprowadzenia  legislacji,  mającej  wpływ  na  wzrost  dostępnych  środków  finansowych  w  obszarach  SRKS. 

                                                            

110) 

Ze względu na przyjmowanie nowej perspektywy finansowej UE przewiduje się zaktualizowanie SRKS w 2013 r. System realizacji SRKS  dopasowany  zostanie  do  nowego  okresu  programowania  UE,  który  przypadnie  na  lata  2014–2020.  Brak  powiązania  monitoringu  Strategii  z  monitoringiem  programów  operacyjnych  na  lata  2007–2013  wpływa  również  na  niemożność  dokładnego  określenia  środków, które przyczyniają się do realizacji SRKS w tej perspektywie finansowej. 

111)   Projekt  z  dnia  14  marca  2012  r.  rozporządzenia  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  w  sprawie  Europejskiego  Funduszu  Społecznego  i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1081/2006, COM(2011) 607 wersja ostateczna, art. 3 ust. 1. 

112)   Rozporządzenie  Parlamentu  Europejskiego  i  Rady  w  sprawie  przepisów  szczegółowych  dotyczących  Europejskiego  Funduszu  Rozwoju  Regionalnego  i  celu  „Inwestycje  na  rzecz  wzrostu  gospodarczego  i  zatrudnienia”  oraz  w  sprawie  uchylenia  rozporządzenia  (WE)  nr 1080/2006, COM(2011) 614 wersja ostateczna, art. 3.   

 

 

  Monitor Polski – 87 – Poz. 378

Spis rysunków 

Rysunek 1. Uporządkowanie krajowych dokumentów strategicznych ................................................... 5  Rysunek 2. Indeks aktywności obywatelskiej w 20 krajach................................................................... 15  Rysunek 3. Poziom zaufania do podstawowych instytucji publicznych w krajach europejskich .......... 16  Rysunek 4. Zabytki nieruchome według rodzajów i zakresu potrzebnych prac remontowych ............ 21  Rysunek 5. Studenci sztuki jako % studentów, 2010............................................................................. 24  Rysunek 6.  Zatrudnienie  w  sektorze  kultury  i  sektorze  kreatywnym  według  branż  w  2008  r.  (w tysiącach osób) ................................................................................................................................. 25 

 

Spis tabel 

Tabela  1.  Powiązania  pomiędzy  obszarami  diagnozy,  wyzwaniami,  celami,  kierunkami  działań  i wskaźnikami .......................................................................................................................................... 7  Tabela 2. Wskaźniki główny oraz kluczowe SRKS .................................................................................. 76  Tabela 3. Wskaźniki pomocnicze ........................................................................................................... 79  Tabela 4. Środki rozwojowe (wg klasyfikacji COFOG) zgodnie ze średniookresową Strategią Rozwoju  Kraju ...................................................................................................................................................... 82  Tabela  5.  Rozkład  środków  finansowych  (instytucje  rządowe  i  samorządowe)  na  poszczególne  strategie zintegrowane realizujące cele rozwojowe wskazane w ŚSRK (wg COFOG), w cenach stałych  2010 r. ................................................................................................................................................... 83  Tabela 6. Montaż finansowy programów wieloletnich w mln zł  .......................................................... 84  .

 

 

Monitor Polski

 

– 88 –

Poz. 378

Załącznik. Syntetyczna  informacja  dotycząca  konsultacji  społecznych  Strategii  Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 

Projekty zintegrowanych strategii rozwoju przekazywane są do konsultacji społecznych na podstawie  przepisów ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju.  MKiDN przygotowało i podało do publicznej wiadomości szczegółowy raport z przebiegu konsultacji  społecznych projektu SRKS, który jest dostępny pod adresem http://ks.mkidn.gov.pl/. W tym miejscu  przedstawione zostaną jedynie najważniejsze informacje dotyczące procesu konsultacji.  MKiDN  pragnęło,  aby  rzetelnie  przeprowadzone  konsultacje  społeczne  projektu  SRKS  zmierzały  do  konkretyzacji  idei  demokracji  uczestniczącej.  Oparto  je  zatem  na  trzech  podstawowych  zasadach:  otwartości udziału, równości uczestnictwa i jawności przebiegu. Chodziło więc o włączenie w proces  decyzyjny  jak  największej  liczby  zainteresowanych,  w  efekcie  czego  powstać  mógł  dokument  uwzględniający różnorodne stanowiska i potrzeby.  Konsultacje  społeczne  SRKS  zostały  ogłoszone  w  dniu  8  kwietnia  2011  r.  i  trwały  do  dnia  31  maja  2011  r.  Ze  względu  na  różnorodność  zagadnień  poruszanych  w  dokumencie  konsultacje  zostały  przedłużone  do  54  dni,  w  miejsce  35  dni  przewidzianych  przepisami  ww.  ustawy.  Zmierzając  do  osiągnięcia  jak  największego  poziomu  inkluzji,  komunikaty  o  konsultacjach  oraz  informacje  o dokumencie  dystrybuowano  za  pośrednictwem:  ogłoszeń  w  prasie113)  oraz  BIP,  z  wykorzystaniem  stron internetowych, w tym specjalnej  strony MKiDN dedykowanej konsultacjom społecznym SRKS,  przez dystrybucję pism oraz konferencję przedstawiającą założenia projektu.  Konsultacje,  aby  stworzyć  realną  płaszczyznę  szeroko  dostępnego  dialogu,  prowadzono  z wykorzystaniem  możliwie  różnorodnych  i  przyjaznych  form  komunikacji.  Uwagi  do  dokumentu  można  było  przekazywać  elektronicznie  (za  pośrednictwem  ww.  strony  internetowej),  ustnie  (podczas organizowanych przez MKiDN spotkań dedykowanych poszczególnym obszarom SRKS) oraz  pisemnie (pocztą tradycyjną bądź faksem).  Łącznie  w  konsultacjach  społecznych  SRKS  czynny  udział  wzięło  360  podmiotów.  Ponad  88%  ogółu  uczestników stanowiły osoby prawne, a wśród nich największą grupą były organizacje pozarządowe.  Na  podstawie  przekazanych  do  MKiDN  głosów  wyodrębniono  533  komentarze  jednostkowe.  Ich  analizę  przeprowadził  międzyresortowy  zespół  ds.  analizy  wniosków  i  rekomendacji  zgłoszonych  do  SRKS.  Przyjęto,  że  analiza  nadesłanych  uwag  oraz  przygotowanie  uzasadnień  do  nich  będą  przebiegały w oparciu o tabelaryczne zestawienie utworzone przez wybór kluczowych sformułowań  i stwierdzeń zawartych w nadesłanych komentarzach. Dla każdego z wniosków przygotowane zostały  uzasadnienia wskazujące na merytoryczne powody przyjęcia lub odrzucenia danej uwagi.  Uwagi  zostały  podzielone  na  pięć  zbiorów  merytorycznych.  Cztery  z  nich  odpowiadały  czterem  obszarom  SRKS,  piąty  zaś  obejmował  uwagi  pozostałe  (m.in.  dotyczące  definicji  zastosowanych  na  potrzeby SRKS, systemu realizacji, finansowania oraz wskaźników).  Dodatkowo,  w  celu  umożliwienia  syntetycznej  prezentacji  najważniejszych  zagadnień  poruszanych  w procesie konsultacji społecznych projektu SRKS, w oparciu o zakres przedmiotowy Strategii oraz na  podstawie analizy napływających komentarzy, stworzono system słów kluczowych, czyli tzw. tagów –  tematycznych znaczników, które ułatwiały poruszanie się w tabelach zawierających uwagi zgłoszone  do  SRKS.  Tagi  w  możliwie  zwięzły  i  precyzyjny  sposób  informowały,  czego  dotyczyła  dana  uwaga.                                                              

113)

  Spełniono  ustawowy  wymóg  zamieszczenia  ogłoszenia  w  dzienniku  o  zasięgu  krajowym  (patrz:  Gazeta  Wyborcza  z  dnia  8  kwietnia  2011 r., s. 14). 

 

 

Monitor Polski

 

– 89 –

Poz. 378

Jednocześnie  pozwoliły  wskazać,  które  zagadnienia  okazały  się  dla  uczestników  konsultacji  społecznych najważniejsze, a którym poświęcono mniej uwagi.  Wydzielono  dwie  grupy  tagów:  operacyjne  i  treściowe.  Tagami  operacyjnymi  oznaczano  uwagi  dotyczące kwestii związanych z pragmatyką wdrażania SRKS. Rozkład tych uwag przedstawia poniższy  wykres.   

Tagami  treściowymi  oznaczano  uwagi  odnoszące  się  do  kwestii  merytorycznych  projektu.  Rozkład  tych uwag przedstawia poniższy wykres.                   

 

 

Monitor Polski – 90 – Poz. 378

 

  Ogółem z 533 wniosków do projektu SRKS zaakceptowano blisko 55%, a odrzucono niewiele ponad  45%.  Zaklasyfikowanie  stosunkowo  dużej  liczby  wniosków  jako  odrzucone  wynikało  ze  znacznej  szczegółowości  zgłaszanych  uwag.  Przyjęto  jednolite  rozwiązanie,  w  którym  szczegółowe  kwestie  będą regulowane na poziomie Planu działania do SRKS, a przede wszystkim w ramach szczegółowych  zapisów Programów Operacyjnych i Programów Rozwoju, za pośrednictwem których Strategia będzie  wdrażana.  Szczegółowe  informacje  o  konsultacjach  społecznych  SRKS  znaleźć  można  w  Raporcie  z  konsultacji  społecznych projektu SRKS, który jest dostępny pod adresem: http://ks.mkidn.gov.pl. 

   

pobierz plik

Monitor Polski Poz. 378 z 2013 - pozostałe dokumenty:

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1041 z 20132013-12-31

    Uchwała Nr 233 Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2013 r. zmieniająca uchwałę w sprawie zatwierdzenia Regulaminu Komitetu do Spraw Europejskich

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1040 z 20132013-12-31

    Uchwała Nr 230 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia rządowego programu wspierania osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1039 z 20132013-12-31

    Postanowienie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie obsadzenia mandatu posła do Parlamentu Europejskiego w okręgu wyborczym nr 4 z siedzibą Okręgowej Komisji Wyborczej w Warszawie

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1038 z 20132013-12-30

    Zarządzenie Nr 96 Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2013 r. w sprawie nadania statutu Ministerstwu Infrastruktury i Rozwoju

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1037 z 20132013-12-30

    Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 grudnia 2013 r. zmieniające obwieszczenie o wolnych stanowiskach sędziowskich

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1036 z 20132013-12-30

    Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 grudnia 2013 r. o przedłużeniu okresu użycia Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Misji Szkoleniowej Unii Europejskiej w Republice Mali

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1035 z 20132013-12-30

    Postanowienie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie obsadzenia mandatu posła do Parlamentu Europejskiego w okręgu wyborczym nr 8 z siedzibą Okręgowej Komisji Wyborczej w Lublinie

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1034 z 20132013-12-30

    Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 18 grudnia 2013 r. o przedłużeniu okresu użycia Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Siłach Międzynarodowych w Republice Kosowa i Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii oraz w Bośni i Hercegowinie

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1033 z 20132013-12-27

    Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 grudnia 2013 r. w 95. rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1032 z 20132013-12-24

    Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 grudnia 2013 r. w sprawie upamiętnienia 32. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1031 z 20132013-12-20

    Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie uczczenia pamięci Włodzimierza Przerwy-Tetmajera w 90 rocznicę jego śmierci

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1030 z 20132013-12-20

    Obwieszczenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2013 r. w sprawie określenia wysokości kwot rekompensat wypłacanych osobom, które wniosły przedpłaty na zakup samochodów osobowych marki Fiat 126p lub FSO 1500 za I kwartał 2014 r.

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1029 z 20132013-12-19

    Komunikat Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 grudnia 2013 r. w sprawie wysokości odsetek należnych z tytułu nieprzekazania w terminie składek do otwartego funduszu emerytalnego

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1028 z 20132013-12-19

    Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 13 grudnia 2013 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2014 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1027 z 20132013-12-19

    Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia roku 2014 Rokiem Jana Nowaka-Jeziorańskiego

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1026 z 20132013-12-18

    Komunikat Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 10 grudnia 2013 r. w sprawie listy projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007–2013

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1025 z 20132013-12-17

    Obwieszczenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 października 2013 r. w sprawie wykazu jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Edukacji Narodowej lub przez niego nadzorowanych

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1024 z 20132013-12-17

    Uchwała Nr 221 Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia wieloletniego programu wspierania finansowego gmin w zakresie dożywiania „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” na lata 2014–2020

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1023 z 20132013-12-16

    Obwieszczenie Prokuratora Generalnego z dnia 6 grudnia 2013 r. o wolnych stanowiskach prokuratorskich

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1022 z 20132013-12-16

    Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 grudnia 2013 r. o wolnych stanowiskach sędziowskich

  • Monitor Polski Nr 0, poz. 1021 z 20132013-12-16

    Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 grudnia 2013 r. w sprawie sytuacji na Ukrainie

porady prawne online

Informujemy, iż zgodnie z przepisem art. 25 ust. 1 pkt. 1 lit. b ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90 poz. 631), dalsze rozpowszechnianie artykułów i porad prawnych publikowanych w niniejszym serwisie jest zabronione.